بژار محەمەد ـ دهۆک
ئەڤ ڕۆمان بەحسێ بیرهاتن، کار و کریارێن ئادەم و حەوایی ب شێوەکێ ئەدەبی و کێمەکا فەلسەفی دکەت.
د ئەڤێ ڕۆمانێ دا، نڤیسکاری پێکۆلا کری کو بێژت مە: هندیکە مرۆڤن حەزا زانینێ یا ل دۆر وانا هەی، تەنانەت نزانن تشتەک چییە ژی، دێ ل دۆر وی تشتیڤەچن هەتا بزانن، ڤێجا دەما دزانن ژی چەند شاشن بزانن یان دروست بزانن، گرنگ حەزا دناڤ خوە دا پڕاکتیزە دکەن.
نڤیسەر بۆ مە وێ چیرۆکا ئادەمی و حەوایێ ژی دکەتە نموونە، دەما ژ وێ دارێ (یا کو ئەو دار ب گومان، کا سێفە، یان فیقییەکێ دویترە، ب هەر شێوەیێ هەی) دخۆن و د دەمەکێ دا ئەو دارە یا ل ئادەم و حەوایێ هاتیە قەدەغەکرن. بۆ مە ڤێ دکەتە نموونە، سەرەڕای قەدەغەکرنا وێ دارێ کو نابیت ئادەم و حەوا بچن ژێ بخۆن، لێ ئادەم و حەوا هەر دچن ژێ دخۆن (لڤێرێ دیساڤە بۆ مە دووپات دکەت، کو وەکی دبێژن حەڕام بیت یان نۆ، گرنگ دێ کەڤنە دویڤ وی تشتی، پێخەمەت هندێ دا بزانن کا چیە) ئانکو نە ئادەمی و نە حەوایێ نەشیان زاڵبن ل سەر حەزا خوە، لێ ب ڕەنگەک دویتر، ئەم نەشێن ڤێ حەزێ ب حەڕام قەلەم بدەن، جارێ هەر ئەڤ حەزە بوویە کو مرۆڤ بەرەڤ زانینێڤە بچن! – لڤێرێ مەرەم حەز و مەرەق د ناڤا مرۆڤی دا پەیدادبیت – دەما ئادەم و حەوا کەڤتین ل دویڤ حەز و مەرەقا خوە ژ بۆ وێ دارێ، ل وی دەمی (یا هاتی گۆتن ژی د چیرۆکێن ئایینی دا) ژ وێ بەهشتێ هاتنە بێ بەهرکرن (لڤێرێ ژی گومان ل سەر هەیە کو ئەو بەهشتا ئادەم و حەوا لێ، نە ئەو بەهشتەیە یا ئەم ژێ دبێژن ل ئاسمانان و دەڤ خودای، ب هەر حال…)، پشتی ئادەم و حەوا ژ وێ بەهشتێ هاتینە هنارتن بۆ ڤی عەردێ ئەم مرۆڤێن نها ل سەر دژین، ئۆتوماتیکییەن ئادەمی و حەوایێ دەست ب هزرکرنێ کر، ژ بۆ هندێ، تشتی ناس بکەن و بزانن ئەڤە چیە یان کارێ ڤێ چیە، ل مینا: ئاگری، دەستپێکێ ل دەڤ وان ئاگر ب تنێ جوانی بوو، لێ بوورینا دەمی زانین هێژ مفا یێن هەین… زێدەباری هندێ ژی، ئادەمی عەشق بۆ حەوایێ هەبوو (لڤێرێ ژی بۆ مە دووپات دکەت، کو هندیکە عەشق، ڤیان، حەز و مەرەق و ئەڤ تشتەنە، دویرن ژ ئەقلی، کەواتە ل ژێر لۆژیکی نینن، و فەلسەفە ژی ڤێ چەندێ دووپات دکەت، گەر بزڤڕن بۆ پەرتووکا “ل بەر دەرازینکا فەلسەفێ یا ژ بەرهەڤکرنا وەرگێڕ: دیان جەمیل)، لەوڕا ئادەمی گۆت “ل هەر جهەکێ کو ئەو هەبی، بەهشت بوو” مەرەم ژ ڤێ گۆتنا وی بەحسا ڤیانا خوە ژ بۆ حەوایێ دکەت، لەوڕا هێشتا ژلایێ ئەقل و هزر و بیرانڤە لاواز بوون، لێ ژ لایێ عەشق و ڤیانێڤە بهێزبوون و ئەڤە ژی لڤێرێ دیاردکەت، کو پتر حەزا تشتی یا بووی جهێ هندێ کو ئادەم و حەوا دویڤ بچن، پاشی تا ئەقلیەتا وان کارا بیت و هێدی هێدی ژێ بزانیت، کا چ چییە و چ چنینە.
دەما سەبارەت قەدەغەکرنا وێ دارێ ژی (کا چ جۆرە داربوو، گەلەک بۆچوون ل سەر هەنە… ب هەر حال) ئادەم و حەوا بێزاربوون سەبارەت هندێ کا ئەگەر چ ە ئەڤ دارە ل وان هاتییە قەدەغەکرن، هەتا د جهەکێ دا حەوایێ گۆتە ئادەمی “وەرە ئەم دێ ژێ خۆن، بلا ئەم بمرن، دەما ئەم بمرن دێ ئەم ژ نەزانینێ هێنە ڕزگارکرن!” ئانکو لڤێرێ ژی بۆ مە دیارکرییە کو دیساڤە مرۆڤان گەلەک حەز و مەرەقا تشتی هەیە، لەوڕا گەلەک جاران دێ بینن هندەک مرۆڤ دێ کارەکێ ب مەتڕسی ژی کەن تەنانەت پێشبینیا مرنا وان ژی ل سەر هەیە، لێ دێ هەر کەن گرنگ دا حەزا خوە پڕاکتیزە بکەن، ئەڤ چەندە ژی باشە ژ بۆ مرۆڤایەتیێ کو کار ل سەر بکەن و هێدی هێدی ژێ بزانن … یا نەباش ژی دێ ئەو بیت (نەمەرجە ژی) کو ئەڤێ بۆ جارا دەستپێکێ ئەو حەزە پڕاکتیزە کری کو ل سەر وی ب مەتڕسی بیت پێ بمریت، هەر وەکی ئادەم و حەوا ژ جهەکێ خوەش (وەک سزا) هاتن سەر ڤی عەردێ ئەم مرۆڤ نها لێ.
٭٭٭
یا من دڤێت (ئەز وەک خواندەڤان) بێژم: جارێ من شۆلەپ ڤێ هەمیێ نینە کا ژ دارا سێڤێ خوارن یان دارا هێژیرێ بوو یان هەر چ دار بیت، و هەر وەسان کا هەمی ئایین چ ل سەر ڤێ چیرۆکێ دبێژن هەر ئێک و وەکی خوە، ئەڤە جارێ ل لایەکێ، ئەو لایێ بۆ من گرنگ و هەروەسان وەکو کۆدەک دناڤ ڤێ چیرۆکێ دا، ئەوە کو نڤیسەری یا دیارکری ب شێوەکێ باش، کو مرۆڤ ب حەزێن خوە پێنگاڤان دهاڤێژن و پشتی حەزان ئەقلیەت دهێتە لبەر دەست و د هەمان دەم ژی دا، حەز پتر زاڵە ل سەر ئەقلی، لێ لڤێرە بۆ مە مرۆڤێن نها یێن کو هەمی تشت ئیرۆکەیا مە دا، ل بەر دەستێن مە هەین، ئەم هند خوە ماندی ناکەن سەبارەت ناسکرنا تشتی، لەوا ب تنێ (ئەو ژی تشتەکێ دەگمەنە) ژ مرۆڤێن ل سەر ڤی عەردی دێ بەشەک ژ وان هەبیت هندەک کاران بکەن کو جهێ سەرنجێ بیت، ئەڤە ژی ڤەدگەرت ژ بۆ حەزێن وان، مەرجە ژی ئەو کارێن بکەن ژی ژ وان کاران پڕانییا وان جهێ مەتڕسیێ ژی بیتن. ئەز دێ نموونەکێ ژی ل سەر ڤێ چەندێ ئینم: بۆ نموونە من دڤێت ئەز بچم د بنێ دەریایێ دا، جارێ ئەڤە حەزا منە کو من دڤێت بچم، لێ دەما ئەز بچم لڤێرێ دێ پڕسیار کەڤنە لبەر سینگێ من، ئەو ژی: ئەرێ جارێ من هند هەوا د سینگێ خوە دا هەیە کو تێرا من بکەت ل بنێ دەریایێ دا؟ گەر ئەز گەهشتم وێ چەندێ کو بنێ دەریایێ گەلەک کویرە و من هند هەوا د ناڤ سینگێ خوە دا پێچێنابیت، نەچارم حەزا خوە ل دەڤ خوە هەلبگرم و بچم ئەقلی بکاربینم دا تشتەکێ دورست بکەم و ئەو تشت بۆ من هەڤکاربیت د بنێ دەریایێ دا ئەز ب دلێ خوە مەلەڤانیان بکەم و ب دلێ خوە ژێ بهێمەدەرێ. لڤێرێ بۆ مە دیاربوو، کو دەستپێکێ حەزا مە پاشی ئەقلێ مە، ئانکو حەزا مە بەرێ مە ددت داهێنانێ ژی.
لەوڕا وەکو ناڤا چیرۆکێ ژی دا هاتی، ئادەمی و حەوایێ بۆ خوە ڕۆژ دانان، ئانکو دەم دانان ژ بۆ هندێ دا بێهنا خوە ژی تێدا ڤەدەن، دەما بۆ خوە خانیەک د ناڤ دارستانێ دا دورستکرین، ئەڤجا ئەو خانی چاوا بیت ئەم نوزانین، گرنگ شێوێ خانی و بێمنەتیێ ژ بۆ ڤەحەواندنێ تێدا هەبوو. حەزا وان بوو وە بکەن، دەما وە کرین ژی ئەقل کەڤتە کاری (ئۆتۆماتیکى) کو ب شێوەکێ بکێرهاتی خانیەکێ بۆ خوە دورست بکەن، ژ شکەفتێن چیایێ دا ب دەرکەڤن، ئەڤ دەرکەڤتنا وان ژ شکەفتانڤە ژی مژارەکا شارستانییێ و بەرەڤ قۆناغەکا پێشڤەچوون و وەرارێ دایە
