-فرانتس كافكا و فیلسە باوەر-
شوان ئەحمەد
ڕۆژی 13 – ئۆگۆستۆسی – 1912، ئێوارەیەكی درەنگ وەخت لەشاری پراگ، كابرایەكی باریكەلەی باڵابەرز، خۆی بەماڵی هاوڕێكەیدا دەكات. لەگەڵ چونەژورەوەیدا، لوتی بەلوتی خانمێكدا دەتەقێ كەیەكەمجارە بیبینێ و لەمەتبەخەكەدا لەسەر كورسیەك دانیشتووە.
سەرەتا وادەزانێ خزمەتكارە. دواتر و كاتێك بەیەكتریان دەناسێنن، دادەنیشێ و لەژێرەوە لێی ورد دەبێتەوە. ئەوەی زیاتر لەو خانمەدا سەرنجی ڕادەكێشێ، دانی شاش و ئێسك پانی و گەردن بەرزیەكەیەتی. ئەو كابرایە فرانتس كافكایەو خانمەكەش فیلسە باوەرەو ماڵەكەش ماڵەباوانی ماكس برودە.
یەكتربینینی ئەو دوو بوونەوەرە، دەبێتە سەرەتای پەیوەندیەكی دورو درێژی پێنچ ساڵ و سێ مانگ و سیانزە ڕۆژی، پڕ لەناسۆر و ئێش و ئازارێكی بێحەد و حیساب. لەوماوەیەدا دیدار و یەكتربینینی كەم ڕوودەدات، بەڵام لێشاوێك نامە لەنێوانیاندا دێت و دەچێت. نامەی ئەوینداری، بەڵام لەڕاستیدا نامەی ئەوینداری نین بەمانا زۆر باو و تەقلیدیەكەی. ئەو نامانە دەبنە هەوێنی ئەم كتێبە نایابەی ئەلیاس كانیتی (دادگاییەكی دیكەی كافكا)، خاوەن خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیات 1981.
كافكا لەتەمەنی لاوێتیدا هێندە تەنیاو بێ پەیوەندی بووە(كە فیلسە باوەر دەناسێت تەمەنی بیست و نۆ ساڵان دەبێت)، ناچار بەدوای ژنانی وەك فیلسە و مێلینا دەكەوێت، تا جێگای خاڵی دایكی بۆ پڕكەنەوە. لەنێوان ئەو پێنچ شەش ژنەی لەتەمەنی كورتی خۆیدا ناسیونی (كافكا تەنها چل ساڵ و یانزە مانگ ژیا)، فیلسە باوەر كاریگەرترین ژنێك بووە لەژیانیدا.
لە ئێوارەی 13/8/1912 دەیناسێت و لە 25/11/1917، بەیەكجاری كۆتایی بە پەیوەندی نێوانیان دێت. لەماوەی ئەو پێنچ ساڵەدا، سەدان نامەو پۆست كارت لەنێوان پراگ و بەرلیندا دێت و دەچێت (فیلسە سكرتێری كۆمپانیایەك دەبێت لەبەرلین). هەروەها ئەو قۆناغی یەكترناسین و ئەوینداریەش، بەبڕشترین و پڕ بەرهەمترین قۆناغی نوسینی كافكا ئەژمار دەكرێت.
دوای ئەوەی لە 20 – ئەیلولی – 1912 یەكەمین نامە بۆ فیلسە باوەر دەنوسێت، لەشەوی 22 لەسەر 23 ئەیلولی هەمان ساڵدا (بەیەك نۆبەو لەیەك دانیشتندا)، چیرۆكی (دۆز – داوەری) دەنوسێت كەبەدرێژترین و ئەفسوناویترین و تۆكمەترین، چیرۆكی كافكا حیساب دەكرێت.
هاوكات لەنێوان ئەیلولی 1912 تا سەرەتای ساڵی 1913، پێنچ بەش لەڕۆمانی ئەمریكا دەنوسێت. لە تشرینی دووەم و كانونی یەكەمی هەمان ساڵدا (بەڕموزنبوون) دەنوسێت و نوسینی سێ هەفتە دەخایەنێت (لە 18 تشرینی دووەم بۆ 6 كانونی یەكەم).
واتە سەرباری هەمووشتێ، ئەو خانمە گۆڕانكاریەكی نەوعی لە ژیانی كافكادا دروست دەكات و وزەیەكی گەورەی نوسینی پێدەبەخشێت. بەوەش دەتوانێت بەرهەمگەلێك بخوڵقێنێ (وەك ماكس برود لەنامەیەكدا بۆ فیلسە باوەری دەنوسێت) كەخودا لەڕێگەی مێشكی ئەوەوە دەیەوێت، هەموو بەندەكانی بیبینن.
هەرچەندە کافکا بەچاوی ژنی دڵخوازی خۆی، سەیری فیلسەی دەكردو دەیویست مارەیی ببڕێت و هاوسەرگیری لەگەڵدا بكات، بەڵام وەك بڵێی دەستێكی نادیار هەبووبێ و هەموو جارێك بەری بەو پرۆسەیە گرتبێ و ئەو پلانەی هەڵوەشاندبێتەوە.
كافكا پێیوابوو فیلسە خانمێكی تەندروست و بەدەماغ و باوەڕ بەخۆیە، لەكاتێكدا خۆی لەش بەبار و ڕەش بین و بەچەشنێک بڕوا بەخۆ نەبوو بوو، نەیدەتوانی لەسەر پێی خۆی ڕابووەستێ. لەبەرئەوەی نوسین و ئەدەبیات بۆ ئەو، بووبووە جۆرێك لەعیبادەت و چارەنوسی خۆی بەپرۆسەی نوسینەوە گرێدابوو، دەست بەرداری هەمووشتێك بوو بوو لەژیاندا، فیلسەش قوربانیەكی ئەو دۆخەبوو.
كافكا بەوپێیەی بونەوەرێكی گۆشەگیر و تەنهابوو، پەرۆشی پەیوەندی بوو، وەلێ دەستەوستانبوو لەوەی ئەو پەیوەندیانە تاكۆتایی بەرێت. لەگەڵ فیلسەدا دووجار تا مارەبڕی دەڕوات (حوزەیرانی 1914 و تەموزی 1917)، بەڵام فۆبیای هاوسەرگیری و خێزان دروستكردن و منداڵ خستنەوە، ڕێگەی نادەن لەوە زیاتر پڕکێشی بکات.
ڕۆژی 16 – حوزەیرانی – 1913، بۆیەكەمجار داوای هاوسەرگیری لەفیلسە دەكات و ئەویش لەنامەیەكدا زۆر بەكورتی، بە (بەڵێ) وەڵامی دەداتەوەو ڕەزامەندی خۆی نیشان دەدات. ڕازی بوون و وەڵامدانەوەی بە (بەڵێ)، كافكا شپرزە دەكات و سەری دنیای لێدێتەوە یەك و نامەیەكی دیكەی بۆ دەنێرێت و پێی دەڵێت: (داوای هاوسەرگیریت لێدەكەم و هەستدەكەم لەناخەوە دادەهێزرێم. كە بەبەڵێ وەڵامت دامەوە، ئەژنۆم دەلەرزی).
كافكا پێنچ هەفتە دوای بینینی فیلسە لەماڵە باوانی Max Brod هاوڕێی، دەست بەنامە ناردن دەكات بۆی و دەیەوێت لەڕێی نامەنوسینەوە ڕامی بكات. وەك نامەكانی فێرناندۆپێسوا بۆ ئۆڤیلیا كیرۆشی خۆشەویستی، نامەیەكی كافكا نییە بۆ فیلسە پڕگلەیی نەبێت و دادو بێداد لەحاڵی ناهەموار و دەردەداری خۆی نەكات.
لەپاڵ ئەوەشدا دەیان پرسیاری لێدەكات و دەیەوێت هەرچی هەیەو نییە، لەبارەی ژیانی ڕۆژانەیەوە بیزانێت… لە ئۆفیس چی دەكات؟ ئەی لەماڵەوە چی دەخوات و چی لەبەردەكات؟ ناوی هاوڕێ ژن و پیاوەكانی چین؟ چی دەخوێنێتەوە؟
كافكا وەك خۆی بەپیتی درشت لەیاداشتەكانیدا دەنوسێت: (ژیان لەماڵەوەیاندا دادگاییەكی بەردەوام بووە بۆی). سەروەختێكیش لەیەكەم مارەبڕینی فیلسە پەشیمان دەبێتەوە، ماڵە باوانی ئەو خانمە لە ئوتێل (ئەسانیش هۆف) لەبەرلین و لە ڕۆژی 12 – تەموزی – 1914 دادگاییەكی بۆڕێك دەخەن و وەك تاوانبارێك بەدڵی خۆیان سەرزەنشتی دەكەن.
دواتر ئەوە دەبێتە هەوێنی نوسین ڕۆمانی (دادگایی). كەچی هەموو ئەوانە ڕێی لێناگرن جارێكی دیكە دەست پێبكاتەوە و سێ ساڵ دواتر لەگەڵ فیلسەدا ئەڵقە بگۆڕنەوە، ئەوەش هەربەناكامی كۆتایی دێت و بەیەكجاری كۆتایی بە پەیوەندی نێوانیان دێت. بەتایبەت كاتێک لە ئەیلولی 1917دا پزیشكەكان پێی دەڵێن: (سیەكانت نەخۆشن). ئەمە وادەكات لە 25 -تشرینی دووەمی- 1917، ئەو دوو ئەویندارە لەیەك جیاببنەوە. دوو ساڵ دوای ئەوە، فیلسە شوو بە بازرگانێكی دەوڵەمەندی شاری بەرلین دەكات و چل و سێ ساڵ دوای جیابوونەوەی لە كافكا (1960)، لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەردەنێتەوە.
ئەوەی بەدەسكەوتێكی گرنگ بۆ فیلسە حیساب دەكرێت ئەوەیە، لەساڵی 1955(واتە پێنچ ساڵ بەر لە دنیادەرچوونی)، سەرجەم نامەكانی دەفرۆشێت بەخانەی وەشانی بەرهەمەكانی فرانتس كافكا و ئەو نامانەش دەبنە دیكۆمێنت و سەرچاوەیەكی ئەدەبی گرنگ بۆ كافكا ناسان. وەك چۆن بوونە سەرچاوەی ئەم كتێبە گرنگەی ئەلیاس كانیتی و دەبنە سەرچاوەی بەرهەمگەلێكی دیكەش لەئێستاو داهاتوودا.
