بارتێلبی لەبەرگرەوە

592
0
بڵاوکردنەوە:

یەکێک لەمۆدێلە ژیژەکییەکان بۆ بەگژاچوونەوەی کەپیتالیزم

نووسینی: شوان ئەحمەد

لەكۆتایی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا، بۆ یەكەمجار ناوی (هێرمان مێلڤل)م (1819 -1891)، لەسەر ڕۆمانێكی بەرگ ئەستوور بینی، بەناوی (مۆبی دیك  – نەهەنگی سپی)یەوە كە نووسەر و وەرگێڕ و ڕەخنەگری فەڵەستینی ئیحسان عەباس، وەریگێڕا بووە سەر زمانی عەرەبی.

مۆبی دیك لەو ڕۆمانە قەوارە گەورە كلاسیكیانەی سەدەی نۆزدەهەمە كە هێرمان مێلڤل پاییزی ساڵی 1851 لە بەریتانیا چاپی دەكات. ڕۆماننووسی لوبنانی ڕەبیع جابر لە وتارێكیدا بەناوی (هێرمان مێلڤل و مۆبی دیك) دەنووسێت:(مۆبی دیك شەشەمین ڕۆمانی مێلڤلە و بەر لەوە لەنێوان ساڵانی 1840 بۆ 1850، پێنچ ڕۆمانی دیكەی بڵاو كردبووەوە. دوای مۆبی دیكیش چەند بەرهەمێكی دیكە دەنووسێت. هێرمان مێلڤل لەو نووسەرانەیە كە لە تەمەنێكی زۆر زووەوە، دەست بەڕۆمان نووسین دەكات. سەروەختێ‌ مۆبی دیك دەنووسێت، لەتەمەنی سی و دوو ساڵیدا دەبێت. یەكەم شكستیشی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو ڕۆمانەیدا دەبێت.

ئاخر هەركە بڵاو دەبێتەوە، ڕەخنەگران پەلاماری دەدەن و خوێنەرانیش لێی دەتەكنەوە. خانەی چاپ و بڵاوكردنەوەكان دەست بەرداری دەبن. كار بەوەوە ناوەستێ‌ و لەهاوسەرەكەشی جیادەبێتەوە. دوو كوڕی لەدەست دەدات. یەكێكیان خۆی دەكوژێت و ئەوی دیكەیان دوور لەماڵ و حاڵی خۆیان سەر دەنێتەوە. بۆ خۆشی لەتەمەنی حەفتاو دوو ساڵیدا كۆچی دوایی دەكات و بە یەكجاری ماڵئاوایی لەژیان دەكات. لەكۆتا ساڵەكانی ژیانیدا، كەسێكی نەخۆش و پەككەوتە و گومناو دەبێت و ڕۆمانەكانیشی كەس لێیان ناپرسێت).

بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە:(ڕەبیع جابر: نووسین و بێدەنگی – شوان ئەحمەد كردوویەتی بەكوردی – دەزگای ڕۆشنبیری جەمال عیرفان، چاپی یەكەم، ٢٠١٥).

ئەم ڕۆمانەی كە لەكاتی بڵاوبوونەوەیدا، بووە باعیسی سەر ئێشەو شكستێكی گەورە بۆ نووسەرەكەی، لەدوای مردنی دەبێتە یەكێك لەڕۆمانە پڕ خوێنەرەكان و نێوبانگێكی گەورە، بۆ خاوەنەكەی پەیدا دەكات. واتە مۆبی دیك لەدوو كاتی جیاوازدا، دەبێتە بكوژ و زیندوو كەرەوەی نووسەرەكەی. دەبێتە ناو و نازناو و شوناسی هێرمان مێلڤل و بەو بەرهەمەی،  ناوبانگ دەردەكات و دەناسرێتەوە.

دەوترێت نەهەنگی سپی لەو تێكستانەیە كەبەزیندویەتی خاوەنەكەی دەنێتە چاڵەوە و دواتر لەناو گۆڕدا زێندووی دەكاتەوە. شۆرەت و نێوبانگی زۆری مۆبی دیك وایكردووە، كارەكانی دیكەی مێلڤل لەسێبەر و پەراوزێزدا بمێننەوە. گەرچی بەبڕوای ڕەخنەگران، بەرهەمەكانی دیكەشی ئاست بەرزن و هیچیان لەو ڕۆمانە بەرگ ئەستورەی كەمتر نییە.

یەكێك لەو تێكستانەی لەسەدەی بیستەم و لەئێستاشدا باس دەكرێت و لەسەری دەنوسرێت و گرنگی پێ دەدرێت، دەقی(بارتێلبی لەبەرگرەوە)یە كە ساڵی 1853(واتە دوو ساڵ دوای بڵاوبوونەوەی مۆبی دیك) نووسیویەتی.

بارتێلبی لەبەرگرەوە وەك مۆبی دیك، بۆ زۆربەی زۆری زمانەكان وەرگێڕدراوەو هەروەك ئەویش كراوەتە فیلمی سینەمایی. خوێنەر كە ئەو دەقە دەخوێنێتەوە، وا هەست دەكات دەقێك لەدەقەكانی فرانتس كافكای لەبەر دەستدایەو توشی ترس و دڵەڕاوکێ دەبێت.

لەڕاستیدا ئازار و دۆخی گوزەرانی بارتێلبی، هیچی لە ئازار و دۆخی گوزەرانی گریگۆری سامسای بەدگۆڕان كەمتر نییە. خاتوو (زوینە ئال تویە  – وەرگێڕی دەقەكە بۆ سەر زمانی عەرەبی)، لەو پێشەكییە كورتەی بۆ كتێبەكەی نووسیوە، دەڵێت:(سەروەختێ‌ كارم لەم بەرهەمەدا دەكرد، بە دەست دوو شتەوە دەمناڵاند: ئازاری بارتێلبی و ئازاری وەرگێڕانەكەی).

بەرگەگرتنی ئەم تێكستە، بە تایبەت لەوە بەدوا كە پارێزەرەكە بڕیاری گواستنەوەی ئۆفیسەكەی دەدات و دەچێتە شوێنێكی تازەو دنیا لەبارتێلبی تێك دەچێت، كارێكی زەحمەتە. بەو پێیەی ئۆفیسەكە هەم شوێنكاری بووە و هەم ماڵ و شوێنی حەوانەوەشی.

ئێمە چیرۆك و بەسەرهاتی بارتێلبی وەك كارەكتەری سەرەكی ئەم بەرهەمە، لەزمانی خاوەن ئۆفیسەكەوە دەبیستین كەپارێزەرێكی پراگماتیە و شوێن باوەڕی پارەدار و دەوڵەمەندەكانی شاری نیویۆركەو بارەگای ئۆفیسەكەشی لەوۆڵ ستریت دایە.

شایەنی باسە دوای مردنی بارتێلبی بەماوەیەكی زۆر، ئینجا خاوەن كارەكەی بەسەرهاتەکەی دەگێڕێتەوە. ئەو پارێزەرە هەرچەندە نە لە دیاردەی بارتێلبی تێدەگات و نە تەلیسمی ئەو كارەكتەرە سەیر و سەمەرەیەشی بۆ دەكرێتەوە، كەچی گێڕەرەوەی چیرۆكەكەش هەر ئەوە. بەگشتی ئەو باسی كەسێكمان بۆ دەكات كەنایناسێت.

بارتێلبی پیاوێكی لەڕولاوازە و پەژموردە و ڕەنگ پەڕیوە. یان وەك ژێڵ دولۆز لەنووسینێكیدا وەسفی دەكات:(لەبەرگرەوەیەكە لەنوسینگەی پارێزەرێك بێ‌ ڕاوەستان و بەبێ‌ دەنگی، بەشێوەیەكی میكانیكی كاری لەبەرگرتنەوە دەكات). تاڕۆژێك لەو ڕۆتین و كارە دوو بارە و سەد بارەیە، بێزار دەبێت و دەوەستێت. هەرچەندە لەئۆفیسی پارێزەرێكدا كار دەكات، بەڵام هیچ ئیش و كارێكی یاسایی ڕاناپەڕێنێت و تەنها شتێک‌ بەردەوام پێیەوە خەریك بێت، كۆپی كردنەوەی ئەو نووسین و ڕاپۆرتانەیە كەپارێزەرەكە دەیاننووسێت. بەڵام ڕۆژێك دێت و خاوەنكار وەك هەموو جارێك، فەرمانی لەبەرگرتنەوەی چەند لاپەڕەیەكی پێدەكات و ئەمیش مل نادات و پێی دەڵێت:(وام پێ‌ باشە كەنەیكەم).

ئەمە دەبێتە شاڕستەی ئەو نۆڤلێتەو چەند جارێك بارتێلبی دووبارەی دەكاتەوەو یەكێكیش دەبێت لەو ڕستە كەم و كورتانەی كە لەدەمی ئەوەوە گوێ‌ بیستی دەبین. ئەم وەك قوربانییەك، بەو نەكردن و مل نەدانەی، دەیەوێت دژ بەو ڕۆتین و ژیانە دووبارە و سارد و سڕە بووەستێتەوە و ملكەچی فەرمانەكان نەبێت.

هەر لەشوێنێكی دیكەی نوسینەكەیدا (بارتێلبی یان هاوكێشەكە)، فەیلەسوف و بیرمەندی فەرەنسی ژێڵ دولۆز دەڵێت:(ئەو هەڵوێست نواندنەی بارتێلبی دەریدەخات ئەو ڕەسەنە، ئاخر كەسایەتی ڕەسەن ملكەچی كاریگەریی دەوروبەری نییە).

ئەڵبەتە ئێمە نازانین ئەو چ جۆرە كارەكتەرێك بووەو بۆچی وایە و بە ئەتوار و هەڵسوكەوتی، واق وڕماو دەبین و لەخۆمان دەپرسین:(تۆ بڵێی ئەمە مرۆڤ بێت؟).

ئەوێك كەبەو هەڵوێستی نەكردنەی (وام پێ‌ باشە نەیكەم)، تا ئەوسەری دەچێت. سەرەنجام بە برسییەتی و لە كونجی زیندانێكدا سەردەنێتەوە. ئاخر سەروەختێ‌ خاوەن كارەكەی بۆ ڕزگاربوون لەدەستی، شوێنكار و ئۆفیسەكەی چۆڵ دەكات، هەموو شتێ‌ لەبارتێلبی دەشێوێت.

لەسەر قادرمەی بەردەم ئۆفیسەكەدا هەڵدەتروشكێ‌، تا ئەوەی خەڵك و خوای باڵەخانەكە مەزبەتەی لێدەكەن و پۆلیسی لێ ئاگادار دەكەنەوە و پەلکێشی گرتوخانە دەکرێت. لەناو زیندانیشدا كۆنجێك دەگرێت و بێ‌ جوڵەو بێ‌ ئەوەی دەم بۆ زەوادێك بەرێت، لەبرسانا دەمرێت. زۆرێك ئەو بەقوربانیەك لەقوربانیەكانی وۆڵ ستریت و كلتوری ئەمریكی دەزانن.

بارتێلبی تەواو پێچەوانەی كارەكتەری ئەهەبە(ئەهەبی كاپتنی ناو ڕۆمانی مۆبی دیك). ئاخر لەكاتێكدا ئەهەب لەهەموو شوێنێك هەڵدێت، دەبینین بارتێلبی بەو جێگایەوە چەلب دەبێت كە تێیدایە و بە ئان و زەمان لێی نابێتەوە.

ئەو نەهیچ دەكات و نەهیچ پەیوەندییەكی هەیە و نە دەربایسی هیچ شتێكیشە، لەو فیگۆرانەشە كە وەك پارێزەرە بەساڵاچووەكە لەدەسپێكی چیرۆكەكەدا باسی دەكات، ڕەنگە بەبینین و باسكردنی ڕۆحە هەستیارەكانی بهێنایەتە گریان.

بەڵام سەیرەكە لەوەدایە سەرباری هەموو ئەو شتانە، كەچی لەئێستادا ئەو بۆ زۆرێك لەبیرمەندان و ڕەخنەگرانی سەرسەختی سستمی سەرمایەداری و نیولیبرالیزم و بازاڕی ئازاد، بۆتە سیماو فیگەر و كارەكتەرێكی بەرگری بەرخودان و وەك مۆدێلێكی دژە سیستەم و دژەباو سەیردەكرێت. وەها مامەڵەی لەتەكدا دەكرێت كە(نا) بە ڕووی جیهانی كۆمەڵایەتی بە شمەكبوو، بە ئامێربوودا بەرز دەكاتەوە و بە(نەكردن)ی مل نادات و ناچێتە ژێر باری داواكارییەكان. بۆ نموونە كەسانی وەك(ژێڵ دولۆز و سلاڤۆی ژیژەك و جۆرجیۆ ئاگامبین و تۆنی نێگری و مایكل هارت و… هتد)، وەها سەیری دەكەن و دەیهێننە ناو ناوان.

بڵاوکردنەوە: