شوان ئەحمەد كردوویەتی بەكوردی
(بە بۆچوونی من سیاسەت هەڵوێستێك نییە كە بشێت مرۆڤ وەریبگرێت یاخود تەرێزی لێبكات، بەڵكو بریتیە لە رەهەندێك لە رەهەندەكانی كارەكتەری مرۆڤایەتی. لە كۆمەڵگاكانی ئێمەدا مۆڤ كار لە سیاسەتدا بكات یان نا، ئەوا هەر بە سیاسیكراو لەدایك دەبێت. ئاخر هەر لەبنەڕەتدا ژیانی تاكەكەسی یان خانەوادەیی چێ نابێت، گەر بێتو مەرجدار نەبێت بەو گشتە كۆمەڵایەتیەی تێیدا چاو دەكەینەوەو رووناكی تێدا دەبینین.)
*فەرەنسا ئەو بایەخ و گرنگیەی جاران بە سیاسەت نادات. رۆژنامەكان باس لەم پرسە دەكەن و بەڵگەی لەسەر دێننەوەو بەدواداچونیشی بۆ دەكەن.. هاوكات دەسەڵاتداران و بەرپرسانی قۆناغەكەش (كە قۆناغی دیگۆلییە)، جەختی لێدەكەنەوە. بەبۆچوونی ئەوان ئەم پرسی (ناسیاسی بوون)ە، هەر تەنها لەوەدا بەدیناكرێت كە گەنجانی فەرەنسا لە حیزب و ئایدیۆلۆژیاكان دووردەكەنەوە، بەڵكو لەوەشدایە كە تەنانەت خۆ لە قەرەی ئایدیاكانیش نادەن. هەر بە بۆچوونی ئەوان گەنجان لە ئێستادا تەنها یەك خواوەندیان هەیە، ئەویش تەكنۆلۆژیایەو جگە لە خۆشگوزەرانیش، بیر لە هیچی دی ناكەنەوە؟
– بەر لەهەر شتێك پێویستە بزانین قسە لەبارەی كێوە دەكەین. گەر مەبەست ئەوانە بن كە لە چل ساڵی تەمەندان، ئەوا پرسێكی ئاڵۆزە. بەڵام گەر مەبەستمان گەنجان بێت، ئەوا پێویستە جیاكاری و وردبینی بكەین.
گومانی تێدا نییە شتێك لە (ناسیاسی بوون) هەیە، وەلێ نابێت دیاری بكەین ئەو ناسیاسی بوونە بۆ چ قۆناغێكە. بەدرێژایی پانزە ساڵی دوای ئازادكردنی فەرەنسا و كۆتاییهاتنی دووەم جەنگی جیهانی، هەرگیز مشتومڕ و بێنەوبەرەی سیاسی لە كزی نەداوە و خاونەبۆتەوە. سەرەتا كاردانەوە هەبوو دژ بە چوار ساڵ داگیركاریی نازیستەكان بۆ فەرەنساو هەروەها دەستێكەڵكرنی كەسانێك لەگەڵ هێزی داگیركەردا. پاشان ئەو دوو جەنگە كۆلۆنیالیستیەی لە ڤێتنام و لە جەزائیر، ئەنجاممان دان. بارودۆخێكی لەوجۆرە كە ململانێیەكی كراوەو كێشەیەكی زەق و زۆپ لەخۆدەگرێت، خەڵك و خوا ناچاردەكات بەوەی هۆشیاریی سیاسیان هەبێت.
هەرچەندە وا بۆماوەی دوو ساڵێك دەچێت (واتە لە ساتەوەختی سەربەخۆبوونی جەزائیرەوە)، هیچ قەیرانێكی نەتەوەیی وەها لەگۆڕێدا نییە كە داهاتووی وڵات بەشێوەیەكی راستەوخۆ بخاتە بەر مەترسی و ریسكی پێوە بكات، هەر بۆیە بە فیعلی سەرنج دەدەین لاوان وەك جاران گرنگی بە سیاسەت نادەن. بەڵام ئەمە راست نییە، گەر بێتو بەراوردێك لەنێوان هەلومەرجی ئێستاو بارودۆخی پێش دووەم جەنگی جیهانی ئەنجام بدەین. زۆرێكی زۆر لەو گەنجانەی لەمڕۆدا دەیانبینم، هۆشیاری سیاسییان هەیەو ئاگاداری بارودۆخی سیاسین، هەرچەندە ئەوانە سەر بەهیچ حیزبێكیش نین، وەك ئەوەی نەوەی ئێمە وابووین. سیاسەت بۆ ئێمە و مانان شتێكی دیكە بوو.
لەلایەك بۆ نموونە خەڵكانێك وەك من و وەك سیمۆن دی بۆفوار هەبوون كە لە دوورەوە بایەخیان بە سیاسەت دەدا، بەبێ ئەوەی زۆر تێیدا قوڵ ببنەوەو بیكەنە بابەتی سەرەكی ژیانیان. بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە كەسانێكی دیكە هەبوون كە حیزبی بوون (وەك كۆمۆنیستەكان و گەنجانی نیشتمانی)، یان هەوادار و لایەنگربوون. هاوكات كوڕوكاڵێكی دیكەش هەبوون (سۆسیالیست بوون)، لەبەرئەوەی باوكانیان سۆسیالیست بوون.
ئێمە هەریەكەمان سەر بە گروپێك بووین و لەنێو خۆماندا گفتوگۆ و قسە و باسمان دەكرد، بەڵام هیچ یەكێكمان _ جگە لە كۆمۆنیستەكان _، بەشێوەیەكی راست و دروست پەیمان بە كێشە سیاسیە راستەقینەكان نەبردبوو. ئەوەشی پێی دەوترا دەروەستی سیاسی، زۆرجار جگە لە دەروەستی مۆراڵی شتێكی دیكە نەبوو. تەنانەت لەسەر ئاستی رۆژنامەوانیش، گۆڕان و پێشكەوتنێكی ناوازە رویداوە. ئەوەتا رۆژنامە و هەفتەنامەكان لەمڕۆدا، خۆیان لەقەرەی كێشە رۆژانەییەكان دەدەن، زیاتر لەوەی كە لەرابردوودا رۆژنامەكان دەیانكرد. ئێوە رووداوەكەی (فیۆلیت نۆزبیر)تان بیردێتەوە كە باوكی خۆی كوشت.. لەمڕۆدا زەحمەتە نكوڵی لەو راستیە بكرێت كە باوكی لاقەی دەكرد.
watchesuk.sr is one of the most trusted sites in the business. The watches on their site are not exactly cheap, but they are really good replicas of high-end brands like Rolex, Omega, Cartier, Patek Philippe, etc.
At swissmade.sr you can find the best replcia watches at affordable prices. Submariner and other models available
چەند مانگێك لەمەوبەر تەلەفزیۆنێكی حكومی رێگەی بە پزیشكێكی دەروونی دا، لەبەر رۆشنایی خوشكانی (پاپان)دا، لە كێشەی ئەو خانمانە بكۆڵێتەوە كە وەك خزمەتگوزاری كۆمەڵایەتی لە ماڵەكاندا كاردەكەن. لەبواری سیاسیشدا دۆخەكە بەوجۆرەیە. ئەو زانیاریانەی لەمڕۆدا پێشكەش بە هاوڵاتیان دەكرێت، زۆر لەوە زیاترە كە لەرابردوودا هەبوو. تەنانەت رۆژنامە فەرمیەكانیش، لانی كەمی روونكردنەوە و شرۆڤەكارییان بەردەست دەخەن، دەربارەی كێشە سیاسی و ئابوورییە گەورەكان. بۆ نموونە ئێستا هەمووان دەزانن، بازاڕی هاوبەش چییە و چ گرنگییەكی بۆ ئابووری فەرەنسا هەیە. لەكاتێكدا بەر لە جەنگ، شتێكی وا لەگۆڕێدا نەبوو.
بێئاگایی لە پرسە ئابوورییەكان لەناو خەڵكانێكی بێشوماردا، لەوپەڕیدا بوو. دوای 1918 و بۆ ماوەی چەندین ساڵ بە كۆرس ئەمەمان دەوتەوە: (ئەڵمانیا دەبێت زەرەر و زیانەكان بژمێرێت)، بەبێ ئەوەی هەرگیز پرسیاری ئەوە بكەین كە داخۆ توانای ئەوەی دەبێت؟ یاخود داواكاریەكانمان رێگە لەبەردەم دروستبوون و هاتنەئارای، حزبی نازیزم لەو وڵاتەدا خۆش ناكات؟
*بەڵام خۆ كێشەكان لەساڵی 1936دا هێنرانە بەرباس و تاوتوێكران، لەسەردەمی (بەرەی میللیەوە)؟
-بەڵێ خرانە بەرباس، وەلێ بەخراپترین شێوە. جەماوەر بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو لەسەر ئاستی داواكاری هۆشیاربوونەوە، ئەم هۆشیارییە كتوپڕەش لە هروژمی ئەو لێشاوی خەڵك و بەیەكداچوونەیاندا، خۆی مانیفێست كرد. بەڵام سەركردە و دەسەڵاتداران، بەربەستێكیان لەبەردەم ئەو تەوژمە بەگوڕەدا دروستكرد. لەبەرئەوەی دەیانویست چینی ناوەڕاست نەتۆقێنن، نەیانوێرا كێشەكە لەرەوتی راستەقینەی خۆیدا كە رەوتی ململانێی چینایەتی بوو، بخەنە روو.
سەركردە و هێزەكانی سوپا و میدیا، توانیان دەست بنێنە گەرووی مەسەلەكەو بیخنكێنن. هەرچەندە ئەوی رۆژێ بۆ زۆرێك لە گەنجان دەرفەتی ئەوە هاتە پێشێ، تا مەشقی سیاسی خۆیان بكەن، بەڵام بەهۆی كەمی لێكدانەوە و زانیاری و دروشمەوە، بەرەی میللی وەك سەركێشیەكی قەشەنگ لە بابەتەكەی دەڕوانی. بەلای ئەوانەوە خواست و داواكاری جەماوەر لەجێی خۆیدا بوو، وەلێ نەیانتوانی پەی بە رەگوڕیشە قوڵەكانی بەرن لە بونیادی كۆمەڵگەی فەرەنسیدا.
*رەنگە زانیاری پێویستیان لەبارەی قۆناغەكەوە لەبەردەستدا نەبووبێت، بەڵام خاوەن بڕوایەكی بەهێزبوون.. هەر ئەوەش هانی دەدان بڕژێنە سەر شەقامەكان؟
– رژانە سەر شەقامی ئەوان زۆرجار، بەهۆكاری سۆزداری و مۆراڵی بووە.. ئاخر لە مەسەلەی ساكۆ _ فانزیتی (1) دا کە بۆخۆی سكاندالێك بوو، مردنی دوو مرۆڤی بێتاوان بوو، سەركۆنە كردنەكەشی هەر لەبەر ئەوە بوو، نەك مانایەكی سیاسی هەبێت. مانا سیاسیەكەشی بۆ زۆرینە، شتێكی شاراوە و تەلیسماوی بوو. لەگەڵ ئەوەشدا دەیان هەزار كەس لە شەقامەكاندا دژ بە لەسێدارەدانیان، خۆپیشاندانیان كرد و ناڕەزایەتیان دەربڕی. راستە ژمارەی ئەوانەی لەساڵی 1952دا دژی لەسێدارەدانی یۆلیۆس و ئێتیل ڕۆزنبێرگ خۆپیشاندانیان كرد كەمتربوون، بەڵام ئەوانەی بەرگریان لەو ژن و مێردە كرد، زۆر وشیارتر بوون بەوەی بەرگری لە چی دەكەن و لەسەرچی بەدەنگ هاتوون.
خۆپیشاندەران لەو مەسەلەیدا، هەر تەنها مەبەستیان رزگاركردنی ژیانی دوو بێتاوان نەبوو، بەڵكو دەشیانزانی ئەو دوو هاوسەرە كۆمۆنیستن و بەدیاریكراویش لەبەرئەوە، فەرمانی لەسێدارەدانیان بەسەردا دراوە. ئەوانە مشتومڕ و گفتوگۆیان لەسەر ئەو بەهانانە دەكرد كە دادوەرەكان باسیان دەكردن و وەك بەڵگەیەك، لە دژیان بەكاریان دەهێنان. ناڕەزایەتی خەڵك و خوای بەئاگا لە مەسەلەكە، جۆش و خرۆشی كەمتر نەبوو، بەڵام تێگەیشتنیان بۆ مانا و ناوەڕۆكی سیاسی رووداوەكە قوڵتر بوو، تەنانەت لای ئەوانەشی نەهاتبوونە سەر شەقام.
*دەی گەر تێگەیشتنی قوڵ هەبێت و لەبەرامبەریشدا ئامادەگی بۆ كاركردن لاوازبێت، ئەوا ئەمە بۆخۆی جۆرێكە لە جۆرەكانی ناسیاسی بوون؟
-ئەوە راستە، وەلێ كارێكی گرنگیشە سەرنجی سنووری ئەو ناسیاسیبوونە بدەین و ئەوە تێكەڵ بەو خەمساردی و بێباكیە نەکەین کەهەموان تێبینی دەکەن. ڕەنگە ئەو گەنجانەی من لەمڕۆدا دەیانبینم، لە جاران كەمتر بە جۆش و خرۆشتر بن، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجەو زیاد لەهەر شتێكی دیكە شوێن بایەخمە ئەوەیە، ئەوان كەم تا زۆر بەرەو ئەو پنتە بەڕێوەن كە من لەڕووی سیاسیەوە پێی گەیشتووم.. واتە خاڵی دەسپێكی ئەوان، پنتی بەئەنجام گەیشتنی منە. ئەوان بۆ ئەوە نایەنە لام تا پرسیارم لێبكەن، بەڵكو دێن بۆ ئەوەی رووبەڕوو مشتومڕم لەگەڵدا بكەن، مشتومڕی نێوان دوو هاوتا. ئاگاداربوونی ئەوان لە كێشە ئابوورییەكان یان لە كێشەكانی جیهانی سێهەم، هیچی لە ئاگاداربوونی من لەو كێشانە كەمتر نییە. هێشتا تەمەن لەبەردەم ئەواندا ماوە، بۆئەوەی لەو خاڵەوە دەست پێبكەن كە من پێی گەیشتبووم.
بەگشتی هیچ كەس زانیاری، بەبێ هەڵچوون و بەشێوەیەكی نەرێنی بەدەست ناهێنێت. پێویستیشە گەنجان بەئاستێكی پێویست ئەو جۆش و خرۆشەیان هەبێت، بۆ ئەوەی هەموو شت بخوێننەوە (هەروەك واشدەكەن)، تا بتوانن ئاوڕ لە كێشەكانی برۆندی یان مالیزیا بدەنەوە.
من لای خۆمەوە دەتوانم پێی بڵێم: (گەر لەتەمەنی بیست ساڵیدا بوومایە، ئەوا هەرگیز گرنگیم بەوە نەدەدا كەچی لە وڵاتێك لە وڵاتەكانی كیشوەری ئاسیادا دەگوزەرێت). بەهیچ كلۆجێكیش بەخەیاڵمدا نەدەهات كە بابەتێكی لەوجۆرە، پەیوەندی بە هەموومانەوە هەیە. گومانی تێدا نییە ئەوانەی گرنگی بەو رووداوانە دەدەن كە لە ئاسیادا دەقەومێن كەمینەن، وەلێ خودی ئەو كەمینەیە بەقەد پێویست بەژمارە زۆرن. بەهەرحاڵ بەژمارە زۆر زۆرترن، لە سی ساڵ پێشتر لە ئێستا. هەر بۆنموونە لەسەر ئاستی خوێندكاران (فیدراسۆنی نیشتمانی بۆ خوێندكارانی فەرەنسا)، بە چەق و ناوەندی بەسیاسی بوون دادەنرێت و لانی كەم سەد هەزار خوێنكار لەخۆدەگرێت، ئەوانەش دەزانن پەیوەستەگیەك لەنێوان هەموو شتێكدا هەیەو هەر شتێك كە لەوپەڕی دنیادا رووبدات، لەژیانی تایبەتی ئەواندا گرنگی و بایەخی خۆی هەیە.
ئێمەومانان لەكاتی خۆیدا بەهانەی خۆمانمان هەبوو، ئاخر پەیوەستەگی لە نێوان رووداوە مێژووییەكاندا، بەو روون و رەوانیەی ئێستا نەبوو. وەلێ لەمڕۆدا ئێمە دەزانین چەقی ئاگر و بڵێسەكان، دەشێت لەهەر جێیەكدا بێت كڵپە بكات و هەریەكەشیان (قوبرس، كوبا، كۆنگۆ…. هتد)، ببنە باعیسی پێكدادانێكی نێودەوڵەتی. بەمجۆرە بەرەنجامی كۆتایی كورتكردنەوەی رێگاكانی هاتوچۆ و پتەوتركردنی پەیوەندییەكان لەسەر ئاستی دنیا بە گشتی، لەدوای تەواوبوونی جەنگی دووەمی جیهانیەوە، وایكردووە هۆشیاریی سیاسی لەهەر یەكێكماندا دروست ببێت.
*بەڵام ئەم هۆشیارییە بەهاوكاری و یەكڕیزیی لەسەر ئاستی جیهان بە گشتی، رەنگە ببێتە باعیسی دروستكردنی هەستێك بە دەستەوستانی. ئاخر چی وادەكات بتوانین كاریگەری لەسەر ئەو رووداوانە دابنێین كە لە چین یان لە روسیا یاخود لە جیهانی سێهەمدا دەگوزەرێن؟
– ئەوە تەڵەیەکەو رۆژنامەكانیش هەموو هەوڵێك دەدەن، تا تێیبكەوین. دەیانەوێت لەژێر باری رووداوگەلێكی جیهانیدا بمان پلیشێننەوە كە دەستمان بەسەریاندا راناگات. ئەوەش گەنجان هاندەدات تا بڵێین: (دەی باشە جیهان بەسەر دوو بلۆكدا دابەشبووەو جیهانی سێهەمیش لەوەدایە بێداربێتەوە، بەڵام ئەوە ئێمە نین بتوانین وابكەین خرۆشۆف بمێنێتەوە یان بڕوا.. یاخود وابكەین لە هەڵبژاردنەكاندا، جۆنسۆن یان گوڵووتر براوە بن. شوێن و پێگەی ئێمە لەنێو ئەو هەموو شتانەدا لەكوێدایە؟ هیچ شوێن و پێگەیەكمان نییە.. ئەوەی هەیەو دەتوانین بیكەین ئەوەیە، لەدووری دوورەوە چاوەڕێ بین).
هەركاتێك خەڵك و خوا ئەوە لەبیركردنەوەیاندا چەسپی كە تەنها زانین گرنگە، ئەوا بەتەنها دەبێتە ئەلتەرناتیڤی كاری نەكردە. من بۆخۆم خەڵكگەلێكی لەوجۆرە دەناسم. ئەوانە نە هیچ دەكەن و نە دەبزوێن، وەلێ بەوردی دەربارەی هەموو شتێ دەزانن و لەدڵی خۆیاندا دەڵێن: (من بۆخۆم لانی كەم ئەوە دەزانم كە بۆچی بە بۆمبی ئەتۆمی لەناوبچم!). ئەم هۆكارە بێگومان یەكێكە لە هۆكارەكانی ناسیاسی بوون. وەلێ لەئەسڵدا سیاسەت خۆی چییە؟
بە بۆچوونی من سیاسەت هەڵوێستێك نییە كە بشێت مرۆڤ وەریبگرێت یاخود تەرێزی لێبكات، بەڵكو بریتیە لە رەهەندێك لە رەهەندەكانی كارەكتەری مرۆڤایەتی. لە كۆمەڵگاكانی ئێمەدا مۆڤ كار لە سیاسەتدا بكات یان نا، ئەوا هەر بە سیاسیكراو لەدایك دەبێت. ئاخر هەر لەبنەڕەتدا ژیانی تاكەكەسی یان خانەوادەیی چێ نابێت، گەر بێتو مەرجدار نەبێت بەو گشتە كۆمەڵایەتیەی تێیدا چاو دەكەینەوەو رووناكی تێدا دەبینین. كەوابێ هەركەسەو دەتوانێت و ئەركیشی ئەوەیە – گەر تەنها بۆ بەرگریكردن لە ژیانی تایبەتی خۆشی بێت – ، كاریگەری لەسەر گروپەكانی چواردەوری جێبهێڵێت. ئەو كەسە گەر خۆی دایە دەست رووداوەكان یان هەوڵیدا بۆئەوەی ئاڕاستەی رووداوەكان بكات، ئەوا مەحكومە بەوەی لە پرۆسەیەكی كۆمەڵایەتی و بەدەستەجەمعی ئەوە ئەنجامبدات و ئەوەش دەبێتە مایەی، بەرفراوانتركردنی مافی تایبەتی خۆی و كۆمەڵگەكەی و هاوبەشەكانی. بەگشتی لەمڕۆدا گەنجان لەوە داماڵراون هەست بەوەبكەن كە توانای جێهێشتنی كاریگەری و كاركردنیان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هەیە، بەبێ ئەوەی كەس بۆیان رونبكاتەوە كە چۆنچۆنی دەتوانن كاربكەن و كاریگەری جێبهێڵن، ئەویش تەنها لە وڵاتەكانی خۆیاندا.
ئەوەش كاری رێكەوت و هەوانتە نییە كە دەڵێن گەنجان بایەخ بە سیاسەت نادەن، مانای وایە ئەوەی ئەو قسەیە دەكات خوازیارە گەنجان، هەر بەڕاستی گرنگی بە سیاسەت نەدەن و كاریش بۆ ئەوە دەكات هەنگاوێكی دیكە لە سیاسەت دووربكەونەوە. ئەگەرجی راستەوخۆ گەنجان تەرێز لە سیاسەت دەكەن و لەكاری سیاسی دووردەكەونەوە، وەلێ خەڵكانێك هەن ئەوە دەكەنە بیانویەك و وادەكەن گەنجان زیاتر و زۆرتر تەرێز لە سیاسەت بکەن.
بۆ ئەوەش دوو رێگە هەیە:
رێگەی یەكەم، پشت بە هونەری پڕوپاگەندە دەبەستێت. جەختكردنەوەی بەردەوام و بێ ماندووبوون لەسەر پێشكەشكردنی وێنەیەك دەربارەی گەنجان كە كەسانێكی پوچگەراو نابەرپرسن و لەرووی سیاسیەوە هیچ كەڵك و كاریگەریەكیان نییە، هاوكات وەها نیشانی دەدەن كە ئەوە وێنەیەكی خەمهێنەرە و مایەی حەسرەتە. زۆرجاریش گەنجان وا مەزەندە دەكەن، ئەوان لەو ئاوێنەیەدا كە دەخرێتە بەردەمیان، بەخۆیان ئاشنا دەبن. هەربۆیە لەدڵی خۆیاندا دەڵێن: (دەی گەر هەمووان بەبێ جیاوازی بەوجۆرەبن، ئەوا بێگومان منیش هەروەك ئەوان دەبم). ئەڵبەتە پڕوپاگەندەیەكی وەهاش، تەواو بە بەرنامە و بەوردی دانراوە.
هەرچی رێگەی دووەمیشە، ئەوا بریتیە لە چەواشەكاری. ئەویش بە پشتبەستن بە مانۆڕی ئابووری. هەوڵگەلێكی زۆر بەخەرج دەدرێت بۆئەوەی لەگەڵ گەنجاندا (گەر بكرێت)، بگەنە ئەوجێیەی كە لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ژناندا پێیگەشتن. ئەمریكیەكان تێبینی ئەوەیانكردووە كابانی ماڵ زۆر زیاتر لەو خانمەی كاردەكان، بەرخۆری دەكات و مەسرەفی هەیە. لێرەوە میدیا دەستی بە هەڵمەتێك كرد، بەمەبەستی گێڕانەوەی خانمان بۆ نێوماڵ. مەبەست لەوهەڵمەتەش ئەوەبوو نیشانی بدەن ئەفرێنەر و داهێنەرن، ئەویش بۆئەوەی خۆشویستنی ماڵدارییان تێدا بچێنن، واتە دروستكردنی حەزی كڕینی هەمان شت تێیاندا كە دراوسێكەیان دەیكڕێت بۆ رازاندنەوەی ماڵەكەی، لەهەمان كاتیشدا بڕوا دێنێت بەوەی کەسێکی تایبەتمەندە و خاوەنی چێژێكی تایبەتیە. لە فەرەنسا دیاردەی (یی – یی) بەكاردەهێنرێت، بە مەبەستی گۆڕینی گەنجان بۆ چینێكی بەرخۆر. وەك دەزانین لەمڕۆدا هەرزەكاران خەرجی رۆژانەیان لە كەسوكاریان وەردەگرن، ئەوەش زۆر زیاترە لەوەی كە پێشتر وەریانگرتووە. بۆقۆستنەوەی ئەم حاڵەتەش (بەتایبەتی بەرهەمگەلێكیان بۆ دروستكراوە)، تا وابزانن ئەوە ئەوان خۆیان دروستیانكردون.
شایەنی باسە ئەوەی بۆ بەرخۆریكردن دەخرێتە بەردەستی گەنجان، بەتەواوی لەژێر كۆنترۆڵ و چاودێری حكومەت و باوكان دایە. با وەك نموونەیەك گۆرانیەكان وەربگرین، بەدیاریكراویش ئەو گۆرانیەی كە دەڵێت: (تا نیوەشەو سەما دەكەین).. یان ئەمگۆرانیەی دیكە: (چاوەڕێم بە، من هێشتا منداڵم). ئاخر بۆچی تا نیوەشەو؟ بۆ نابێت تا چواری بەیانی بێت؟ ئەوەی راستی بێت هەرزەكاران خۆیان نین بڕیار لەوە دەدەن، بەڵكو ئەوە چاودێری باوكانەیە كە تەنانەت لەبواری ئەوینداریشیاندا رەنگدەداتەوە. كێ بڕیاری ئەوەیدا ئەویندارە ژیكەڵەكە گەورە نەبووە، جگە لەودایكەی رێگری لێدەكات بەتەنیا بچێتە دەرەوە؟ چاوەڕێم بە، ئاخر من هێشتا شانزە ساڵم و سەروەختێك دەبمە هەژدە ساڵ، شوت پێدەكەم و چوار منداڵت لەمن دەبێت. لەئێستادا ئەم شتانە دەبنە مایەی یاخیبوونی لاوان، یاخیبوون لەو شتانەی دایەو بابەو گۆرانیبێژە هەرزەكارەكان دەیسەپێنن بەسەریاندا، بەڵام دوای یاخیبوون و ئازادبوونیشیان هەر لەژێر چاودێری سانسۆردا دەبن، چونكە ئازادیەكەیان ئازادیەكی كۆنترۆڵكراوە. ئەڵبەتە دۆخەكە هەر بەو جۆرە ناگەڕێت كە ئارەزووی دەكەن، چونكە لەڕاستیداو لەواقیعدا گەنجان زۆر یاخیتر و ئازادیخوازترن، وەك ئەوەی لەو وێنەیەدا هەیە.
دواجار دەبێت ئاگاداری ئەوەش بین، سترانبێژە بەناوبانگەكانی ئەوروپا كە تا ئاستی (پەرستن) بەرزدەکرێنەوە، لە بەرژەوەندی و بۆ قازانجی (پاپا)، ناپاكیان لێدەكەن. لەگەڵ ئەوەشدا رەنگە ئەمجۆرە خەیاڵپڵاوە رێگە بە گەنجان بدەن تا هەندێ كورسی بشكێنن، یان لە هۆڵەكانی میوزیكدا هات و هاوار بكەن. لەوەها بارودۆخێكدا گەنجان مەزندەی ئەوەدەكەن شۆڕش بەرپادەكەن، لە كاتێكدا ئەوە جگە لەوەی خۆی دەكاتە قوربانی فێڵ و تەڵەكەبازی، شتێكی دیكە نییە.
*دەرەنجامی ئەو چەواشەكاریانە هەرچیەك بێت و ئاكامی ئەو پڕوپاگەندەو نائومێدییە چەند قوڵ و كاریگەریش بێت، بەڵام ئەو هەقیقەتەی بەڕوماندا دەتەقێت ئەوەیە كە بڕێكی زۆری لاوان لەمڕۆدا، دەربایسی كاری سیاسی نین و تەرێزی لێدەكەن. ئاخۆ دەشێت مەزندەی ئەوە بكەین كە ئەو ئاڕاستەیە پێچەوانە بێتەوە؟
– پێم راگەیاندیت سیاسەت رەهەندێكی هەمیشەیی و بەردەوامە. بۆخۆشم لەوبڕوایەدام كە ناسیاسی بوونی گەنجان، هەر بەتەنها ناسیاسی بوونێكی رواڵەتیەو جگە لەگوزارشتكردن لە هەبوونی كەموكوڕییەك لە بێداربوونەوەی هزردا، شتێكی دیكە نییە. پۆل نیزانی هاوڕێم دەستەواژەیەكی هەیە دەڵێت: (من لە تەمەنی بیست ساڵیدا بووم و رێگە بەكەس نادەم بڵێت ئەوە، جوانترین ساڵەكانی تەمەنن) (3) . ئەم هەستە پڕ جۆش و خرۆشە، لە ساوپەنای سەرجەم رژێمەكان و لەتەواوی سەردەمەكاندا، ئامادەگی هەیە. هەستێكەو هەمیشە لەناخی گەنجاندایە، لەبەرئەوەی گەنجایەتی واتە ململانێ و خەبات و تێكۆشان.
دەی دەبێت پەرچەكرداری چۆن بێت؟ لەڕابردوودا ئەگەر (پاپا) جاڕسی بكردایەو ژیانی بشێواندایە، ئەوا دەبووە لایەنگری چەپ. ئەو لایەنداریەش لەیەككاتدا هەم ئارامبەخش بوو، هەم رۆمانسی. وەلێ چەپ ئەفسون و كاریگەری خۆی لەدەستدا. بەو پێیەشی راست لای خۆیەوە نە كەس كەمەندكێش دەكات و نە جێ سەرنجیشە، ئەوا گەنج هەڵدەخلیسكێتە نێو زەلكاوی سەگباوەڕی. رەنگە دەستبداتە وردوخاشكردنی جامخانەی كۆگا و دوكانە شووشەبەندەكان، یاخود شەڕكردن بە زنجیری پاسكیل و … هتد. لەڕاستیشدا ئەوە بۆخۆی ئەكتی سیاسیە، گەرچی گەنجان لەوەش بێئاگابن و پێینەزانن. ئەو ئەكت نواندنە مانای ئەوەیە: (دەمەوێت ئەو كۆمەڵگایە تێكو پێك بدەم كە پێگەو شوێن و رێی خۆمم ناداتێ و دەمەوێت ببم بە پیاو).
هاوكات لەوانەشە بچێتە ژێر سایەی خانەوادەكەیەوەو بڵێت: (ئەوەی بەلای منەوە گرنگە ئەوەیە، ماڵێك دروست بكەم و كار و پیشەیەكی تازە بەدەست بێنم). ئەم ناسیاسیبوونە ئەوە ناگەیەنێت كە ئەو گەنجە دەستبەرداری داواكارییە سیاسیەكانی بووە، بەڵكو تەنها بەو مانایە دێت كە پرۆسەی شاردنەوە و پەردەپۆشكردنی ئەو داواكاریانە، سەركەوتوو بووەو كاری خۆیكردووە.
كەوابێ گەنجان هەروەك هێزێكی سیاسی دەمێننەوە. ئەرك و بەرپرسیارێتی ئێمەشە هەوڵبدەین یارمەتیدەریان بین بۆ ئەوەی، دەرهەق بەو داواكاریانەیان هۆشیاربن. مەبەست لەوەش ئەوەنییە روبكەینە گەنجان و پێیان بڵێین: (ناسیاسیبوون مەسەلەیەكی ئێجگار خراپە)، بەڵكو دەبێت پێیان بڵێین: (بتانەوێت یان نا ئێوە سیاسین و هەڵوێستی سیاسی ئەمڕۆشتان بەدیاریكراوی تەعبیرە لە ناسیاسیبوون. واتە ئەو پاشەكشەو دەستلەكاركێشانەوەیە كە بوار لەبەردەم كەمینەیەك لە تازەپێگەیشتووان دەڕەخسێنێت، تا سیاسەتێک لەدژی ئێوە بەگەڕبخەن كە ئەوان دەیانەوێت و ئێوە ناتانەوێت. ئێوەش داوای ئەوەتان لێناكرێت بچنە سەر ستەیجەكە، چونكە ئێوە هەرچی بڵێن و هەرچی بكەن، لەوێدان و پێویستە لەسەرتان ئەو شتانە بڵێن و ئەو شتانە ئەنجام بدەن كە بەراست و دروستی ئارەزووی دەكەن و ویستتان لێیەتی). كەواتە ناسیاسیبوون پێشدراوێك نییە، بەڵكو بەرەنجامی هێرش و پەلامارێكە دەوڵەت و هێزە پیشەسازی و بازرگانیە گەورەكان لەڕێی ئەو دامودەزگای راگەیاندن و پروپاگەندەییەی شكی دەبەن، بەگەڕی دەخەن. لەئێستاشدا دەبێت رۆڵی چەپ، رێكخستن و دەسپێكردنی هێرشێكی پێچەوانە بێت.
*ئەوەی بە(مەرگی ئایدۆیلۆژیاكان) ناوزەد دەكرێت و دەبێتە باعیسی ئەوەی چەپ لە یەكێك لە هۆكارە سەرەكیەكانی یەكیەتی و یەكڕیزی بێبەش بكات، ئاسانكاریی بۆ رێكخستن و بەگەڕخستنی ئەو هێرشی پێچەوانەیە ناكات. بگرە ئەو شێواندنە دۆگماتیستانەی لەم ماوەی دوایدا بینیمان، وایكرد زۆربەی زۆری خەڵك بەچاوێكی كەم بایەخ و بەسووكی لە چەمكی (ئایدیۆلۆژیا) (4) بڕوانن.
-گومانی تێدانییە تۆ مەبەستت ئایدیۆلۆژیای ماركسیزمە. ئاخر من لە ئێستادا جگە لەو ئایدیۆلۆژیایەكی دیكە بەڵەد نیم. گەر لەمڕۆشدا ئایدیۆلۆژیای بۆرژوازی بدرەوشێتەوەو شەوق بداتەوە، ئەوا هۆكارەكەی پیواری ماركسیزمە نەوەك هێزی ناوەكی و تۆكمەیی تایبەتی ئایدیۆلۆژیای بۆرژوازی خۆی بێت. من لای خۆمەوە لاریم لەوە نییە زانستی ئەنسرۆپۆلۆژی (لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو هەروەها لە ئەوروپاش)، لەرووی میتۆدیەوە خۆی رێكخستۆتەوەو شێوازەكانی تۆكمەتر كردووەو زانست و زانیاری گرنگی بەدەستهێناوە، بەڵام با بپرسین ئایدیۆلۆژیا چییە؟
ئایدیۆلۆژیا هزرێكی ئاوێتەیە كە واقعی كۆمەڵایەتی تیاماندا بەرهەمی دێنێت و هەوڵدەدات بگەڕێتەوە نێو واقعی كۆمەڵایەتی، بەخاتری ئەوەی لەنێو یەك جیهانبینی یەكگرتوودا كۆیانبكاتەوە كە كەم تا زۆرێك خاوەنی یەكانگیری و تۆكمەیی بێت. لەمڕۆدا دەشێت هەبن بڵێن ئێمە بێزمان لە ماركسیزمی دۆگماتیستی دەبێتەوە، یاخود رەنگە خواستێك هەبێت وامان لێبكات بڕوا بەوە بهێنین كە ماركسیزم بەسەرچووەو عەیامێكە تیۆریەكانی عەمارەپۆ بوون و پێشبینی و حوكمدانەكانیشی هەڵەبوون. ئەم هەڵوێستە هەڵوێستێكی فیكریەو هەڵوێستەكانی تر پارسەنگ دەداتەوە. وەك چۆن جارێكیان چێ گیڤارا پێیوتم: (هەڵەی من نییە گەر واقیع خۆی ماركسی بێت). مەبەستی لەوە ئەوەبوو دەرفەت بۆ تێپەڕاندنی ماركسیزم و شرۆڤەكانی بۆ مێژوو لەڕێی ململانێی چینایەتیەوە لەئارەدانییە، بەتێكوپێكدان و ژێرەوژوركردنی ئەو بونیادە ئابووری و كۆمەڵایەتیانە نەبێت كەبوونەتە دروستكەری ئەو ململانێیە، هاوكات بونەتە بەرهەمهێنەری ئەو ئایدیۆلۆژیایەی شرۆڤە و تاوتوێی ئەو ململانێیە دەكات.
*گەر خەڵكانێكی زۆر بڕوایان بە نرخ و بەهای ماركسیزم لەدەستدابێت، رەنگە هۆكارەكەی ئەوەبێت كە ماوەیەكی دورودرێژ لەئەزموونی یەكیەتی سۆڤیەتدا خۆی مانیفێست كردووە. ئەگەرێكی بەهێزیشە كێشەو گرفت و شكستەكانی ئەو ئەزموونە، بەسەر خودی ماركسیزمدا بشكێتەوە؟
– خەڵك و خوا لەمانای بەرجەستە بوون حاڵی نەبوون. هەرچەندە ئەوە لە رابردوودا مایەی تێگەیشتن بوو كە دەوترا: (ئای جمهوریەت چەند جوان و قەشەنگ بوو، لەساوپەنای ئیمپراتۆریەتدا!). سۆسیالیزمیش لای خۆیەوە نەیدەتوانی پاك و بێگەرد بێت، تەنها لە هزر و ئایدیادا نەبێت یاخود لە داهاتوویەكی دووردا نەبێت، سەروەختێك كە دەبێتە سیستمی سەرتاسەری دونیا. لە چاوەڕوانی هاتنەدی ئەوەشدا، هەردەبێت لە وڵاتێكی دیاریكراودا بەرجەستە بێت و بونیادنان و دیاریكردنیشی لەڕێی تۆڕێكی پەیوەندی وەهاوە دیاریبكرێت كە بەناچاری پابەندی تەواوی وڵاتان نەبێت.
پاشان گەر ئەو واقیعە هاتەئاراو دروست بوو، ئەوا ئەوكات پاكی و بێگەردی ئایدیاكە دەردەكەوێت. ئەم ئایدیایە لەو رستەیەدا بە روون و رەوانی خۆی بەیان دەكات كە هاوڵاتیەكی خەڵكی مالی تەعبیری لێكردبوو: (بۆ ئەوەی بتوانین حوكم بەسەر كێشە و گرفتە سۆسیالیستیەكانی مالی دا بدەین، پێویستە بیرمان نەچێت كە ئێمە پابەندكراوین بەوەی پەیوەندی ئابووری و كۆمەڵایەتیمان، لەگەڵ چەند وڵاتێكی ئەفریقایدا هەبێت كەبونیاد و سیستەمێكی تەواو جیاوازیان هەیە.. سۆسیالیزمەكەمان مەرجدارە بەوەی ئێمە، وڵاتێكین كە دەرچەیەكمان بەسەر دەریادا نییە).
ئا لێرەوە بەدیاریكراوی كێشەكان سەرهەڵدەدەن و خواست و ویست نیشاندانیش بۆ خۆلادان لەوكێشانە، رەنگە بزووتنەوەكە لە راستە رێگەی خۆی لابدات، یان لەجوڵە و بزوتنی بخات. ئەو مەترسیانە مەترسی واقعین، بەڵام لە خەسڵەت و ئەدگاری سیستەمەكە نین. تەنها ئەوەندە هەیە ئاماژە بەوەدەكات كە پێویستە هاوڵاتی لەدژی چی بەرخورد بكات، یان هەندێ سازشی پێویست بەشێوەیەكی كاتی بكات، بەڵام بەردەوام و هەمیشەیی كاری نەكردەیە. ماركیسیزم بەو پێیەی میتۆدێكی رەخنەیی و دیالەكتیكیە، هەر بە دیاریكراوی ئەو ئامڕازەشە وادەكات بزوتنەوەكە خۆی بناسێت و چاودێریی خۆی بكات.
بۆ بەدبەختی زۆرجار روودەدات – سەروەختێك ئایدۆلۆژیای ماركسیزم دەبێتە ئایدۆلۆژیای فەرمی -، بەوجۆرەی لەهەندێ میراتگرانی فرۆید رویداوە كاتێك بیرەوەرەكانیانمان دەخوێندەوە. ئەوەی گوێی لێیان بێت وادەزانێت هەڵسوكەوت و رەفتاری باوكیان، بەهیچ كلۆجێك پەیوەندی بە دەرونشیكاریەوە نەبووە. بەبڕوای ئەوان پراكتیزەكردنی میتۆدی شیكاریی بەسەر ئەودا، شتێكە نە مەزەندە دەكرێت و نەبە ئەقڵدا دەچێت، ئەویش لەبەرئەوەی خۆی داهێنەری تیۆریاكەیە. لەبەر ئەوهۆكارە هیچ تیۆریایەكی ماركسیستی دەرهەق بە ستالیننیزم، لەنێو حزبی سۆڤیەتدا فۆرمەلانەبوو. رەنگە تاك تاكە خەڵكانی یەكیەتی سۆڤیەت ببینی، شتگەلێكی زۆر سەیر و سەمەرەت لەبارەی سەردەمی ستالینەوە بۆ باس بكەن و پێت بڵێن چۆن چۆنی لەڕووی بیسكۆلۆژیەوە، ئەو قۆناغەیان گوزەراندووە. هەندێ لە پارتەكانی خۆرئاوا – وەك پارتی كۆمۆنستی ئیتاڵی -، هەوڵیاندا لێكدانەوە و شرۆڤەكارییەك سەبارەت بە ستالینیزم بەردەست بخەن، وەلێ هەتا ئێستا هەوڵێكی لەوجۆرە لە وڵاتانی خۆرهەڵات ئەنجامنەدراوە. وەك ئەوەی ماركسیزم نرخ و بەها تیۆری و پراكتیكیەی لەگەڵ خاوەندارێتی ئامڕازەكانی بەرهەمهێنان لەدەستدابێت.
ئەو مەترسیەی لەم سەروبەندەدا بەدی دەكرێت، مەترسی هەلپەرستیە. بەناچاریش دەكەوینە نێو چاڵی هەلپەرستیەوە، بەتایبەت كە ترس لە بەلاڕێدابردن، بەرەو دۆگمابوونێكی ئەرسۆدەكسیانەمان دەبات. كە كار گەیشتە ئەوە، پێویستە لەچارەسەری گونجاو بگەڕێین، ئەویش لەسەر بنەمای ئەزمونكردن لەچوارچێوەی كۆمەڵگەیەكدا، خۆی ناكات بەبابەتی بیركردنەوەو تێڕامان. ئەوە مەترسیەكەیەو لەوبڕوایەشدام لەمڕۆدا سۆڤیەتیەكان دركی پێدەكەن.
*ئایدیایەك هەیە زۆر بەربڵاوەو تا دێت زیاتر خۆی دەسەپێنێت و دەڵێت: (كێشەكان و هەروەها چارەسەركردنیان، لە دواجاردا لەتەواوی كۆمەڵگە پیشەسازیەكاندا هەر یەكشتن ، ئیدی سۆسیالیستی بن یان سەرمایەداری)؟
– بۆ دوپاتكردنەوەی ئەوە، پێویستە بەڵگەی ئەوە بخەینەروو كە لەوڵاتە سۆسیالیستیەكاندا ململانێەكی چینایەتی هەیە، واتە ئەو پاداشت و دەسكەوتانەی بەچەند كەسێكی دیاریكراو دراون، كەڵەكە دەبن و زیاد دەكەن. بەڵام لەڕاستیدا شتێكی لەوجۆرە نییە: راستە جیاوازیەكی روون و رەوان هەیە، وەلێ ئەو پارەیەی بەڕێوەبەری كارگەیەك لە یەكیەتی سۆڤیەتدا دەستی دەكەوێت، ناكرێت جارێكی تر و لە هیچ جێگەیەكی دیكەدا بەكاریبێنێتەوە و سەرمایەگوزاری پێبكات. ئەوەی پەیدایدەكات خەرجی دەكات و بەكاریدێنێتەوە، واتە نابێتە سەرمایەیەك یاخود لەنێو دەستی ئەو بەڕێوەبەرەدا زیاد ناكات، تا ببێتە بنەما و سەرچاوەیەك بۆ هێز و دەسەڵاتێكی چینایەتی.
خەڵكی یەكیەتی سۆڤیەت تووشی شۆك و توڕەیی دەبن، سەروەختێك پێتوابێت پارە لای ئەوان خاوەنەكەی دەكاتە كەسێكی بەهێز و دەسەڵاتدار. ئەوان بە دوور لەهەموو مەبەستێكی پڕوپاگەندەیی و بەوپەڕی بێلایەنیەوە پێتدەڵێن: (ئەو هێزە بۆ دەوڵەمەندەكان نییە، بەڵكو بۆ گەورە فەرمانبەرانە). گومانی تێدانییە ئەو (گەورە فەرمانبەرانە)، چەندین دەسكەوت و تایبەتمەندی جیاجیایان هەیە. بەڵام بەو ئەندازەیەی سیستەمەكە زاڵم و ستەمكار بێت، ئەوا خۆ بەخۆ بەناچاری پشێوی كۆمەڵایەتی و بێ سەروبەری و نەمانی شكۆ و دەسەڵات، دەبنە هاوشانی و دۆخێك دێتە ئارا كە هەمیشە خەڵكانی تازە، لەژێرەوە دەباتە لووتكە. گەر هاتوو لە یەكیەتی سۆڤیەتیشدا كێشە و ململانێ دروست بوو، ئەوا لەو حاڵەتەدا شێوازی ریفۆرم دەگرێتەبەر، نەك شۆڕش. رەنگە لەوێدا چینێك نەبێت پێویست بەوە بكات سەرەوژور بكرێت، بەڵام لەوانەیە پێویست بەوەبكات گۆڕانكاری و راستكردنەوە ئەنجامبدرێت. ئەوەش بۆ خۆی شتێكی زۆر جیاوازە.
*لە وڵاتێكی وەك فەرەنسادا، دەبێت لەمڕۆدا خەباتی شۆڕشگێڕانە بە چ شێوازێك بێت؟
– تا ئێستاش خەڵكانێك هەن ترسیان لەوەهەیە، ببینن كۆمۆنیستەكان بە توندوتیژی دەسەڵات بگرنە دەست. دەی با ئەوانە دڵنیابن و بزانن ئەوە رونادات. سروشتی خەبات و تێكۆشان لە گۆڕاندایە. یەكەم شت ئەو كەرەستەیەی شۆڕش كە بریتیبوو لە (پێداویستی)، مەبەستم لە پێویستی ئابووریی چینێكە لە دۆخێكی ناهەمواردا دەژی و ئەو دۆخە ناهەموارەش هانیدەدات بۆ ئەوەی یاخی بێت، هەمان ئەو رۆڵە ناگێڕێت كە لە رابردوودا وازی دەكرد. ئاخر فەرەنسییەكان نایەنە سەر شەقامەكان تا داوای نان بكەن، چونكە نانیان هەیە. ئەمە بەو مانایە نایەت كە هەموو شت بەردەستە، وەك ئەوەی پروپاگەندە قەرمیەكان باسی دەكەن. دەبێت بیرمان نەچێت كە تا ئێستاش نیوەی گەلی فەرەنسا ژیانێكی كولەمەرگانە بەڕێدەكەن، گەر هەندێكیشیان ئۆتۆمۆبێلی سكراب و دەستی دوو بەكاربهێنن، ئەمە ئەوە ناگەیەنێ كە ئەوان بوژاونەتەوە و گوزەرانیان باشە.
لە كوبای پێش شۆڕشیشدا، دۆخەكە بەو جۆرەبوو. خەڵك و خوا برسی بوون، وەلێ خواستیان بۆ كڕینی ئۆتۆمۆبێلی ئەمریكی زۆربوو. ئاخر بۆ سیستەمێك بەبەردەوامی ئەوە ئاسانترە ئۆتۆمۆبێل بە هەژاران بفرۆشێت، لەبری ئەوەی ئاستی بژێویان بەرز بكاتەوە یان هەلی كاریان بۆ بڕەخسێنێ، یاخود خوێندنگە و شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دروست بكات. وەلێ لەگەڵ ئەوەشدا لە فەرەنسا پێداویستیەكانی هاوڵاتیان بەرەو ئەوە دەچێت پڕبكرێتەوەو هەندێ پێیان وایە، ئەوە وادەكات كرێكاران لە سیاسیبوون و سیاسەتكردن دووربكەونەوە. بەڵام دەكرێت بڵێین پێچەوانەی ئەوە راستە: ئاخر خەبات و تێكۆشان لەپێناو ژیانێكی زێدە مرۆڤانەتر و راستەقینانەتر، وادەكات كرێكاران خۆیان ببنە سەرپەرشتیاری راستەقینەی ئەو كارگە و دامەزراوانەی كاریان تێدادەكەن. بەفیعلیش مەبەستی یەكەم لە خەبات و تێكۆشانی كرێكاران، زیادكردنی كرێ و هەقدەستەكانیان نییە، بەڵكو بوونی چاودێریی كرێكارانە بەسەر ئەو كارگە و دامەزراوانەی كاری تێدادەكەن. ئەو خەبات و تێكۆشانەش رادیكالیەتی و خەسڵەتی شۆڕشگێڕانەی خۆی ناپارێزێت، گەر بێتو حواست و داواكاریەكانی لەدەوری یەك ئامانج كۆنەكاتەوە كە بۆرژوازیەت ناتوانێت بچێتە ژێر باریانەوە، چونكە هەركاتێك ملی بەو داواكاریانەدا، ئەوا بەدەستی خۆی خۆی تارومار دەكات.
راستیەكەی دەسەڵاتی بۆرژوازی ئامادەیە تا ئاستێك خۆی بگونجێنێت و هەندێ سازش بۆ داواكاریی كرێكاران بكات، گەر بتوانێت تێچووەكانی بگرێتە ئەستۆ، بێئەوەی كاریگەری لەسەر دەسكەوت و قازانجەكانی دابنێت، یاخود بونیادە سەرەكیەكانی بەرهەمی سەرمایەداری گۆڕانكاریی بەسەردابێت. لەبەرامبەردا حكومەتەكانمان داوادەكەن، سەندیكاكان تێكەڵ بە سیستەمەكەبن.
گەر بێتو كرێكاران ئەو رێگاچارەیەی سیمایەكی ریفۆرمیستانەی هەیە رەتبكەنەوەو پڕكێشی لە داواكاریەكانیان بكەن و نەرمی نەنوێنن، واتە كرێكاران بتوانن سوود لەهەر سازشكردنێكی حكومەت ببینن، تا سازشی تری پێبكەن و بەمەبەستی سەرپەرشتیكردنی تەواوەتی ئامڕازەكانی بەرهەمهێنان و خەبات و تێكۆشانەكەیان، لەچوارچێوەی ململانێی چینایەتیدا هێشتەوە و دەستیان بە هێرش و پەلاماردان كرد، ئەوا لەوكاتەدا دەسەڵاتی بۆرژوازی هیچ رێگەچارەیەكی دیكەی لەبەردەمدا نامێنێت و دەبێت تێبگات كە پێویستە وازبێنێت و دەست لەكار بكشێتەوە.
*لەمڕۆدا زۆر كەس باوەڕیان بەو بۆچوونە هەیە كەپێویستە دەسەڵات بەكەسێتی بكرێت و لە كەسێكی دیاریكراو و تایبەتدا بەرجەستە بێت، كەوابوو مەرجە لە خەباتی سیاسیدا بە كەسێك دژایەتی كەسێكی دیكە بكرێت؟
– با واز لە چاو و راو بێنین: چونكە ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێ كە بە دۆڤێر (5) دژایەتی دیگۆل بكەین. ئەوەش كاری نەكردەیە، لەبەرئەوەی دیگۆل ئەفسانەیە و دۆڤێریش مرۆڤە. یەكێكیان خاوەن شان و شەوكەتەو ئەوی دیكەیان هیچ نییە. كەس ناتوانێت سەرزەنشتی دۆڤێر بكات كە بۆچی خاوەن تایبەتمەندێتی نییەو ئەوەش بۆخۆی هیچ گرنگیەكی نییە، بەڵكو مەبەست ئەوەیە ئەو ناتوانێ بەرەنگاری دیگۆل بێتەوە، تەنها وەك نوێنەری سیاسەت و بەرنامەیەكی دیاریكراو و بە دیاریكراویش ئەو ناتوانێت نوێنەرایەتی ئەوە بكات. رەنگە لەو رووەوە رۆژنامەیەكی چەپڕەو، رۆڵێكی گرنگ بگێڕێت. ئاخر هەستكردن بە دەستەوستانی و گۆشەگیریی، هۆكارێكی سەرەكیە لە هۆكارەكانی ناسیاسیبوون. لەفەرەنسا بەتایبەت لە گوندەكاندا، سەدان هەزار كەس هەن هەست بە ونبوون و سەرگەردانی دەكەن، لەبەرئەوەی لە ژینگەی خۆیاندا كاتێك لە رژێم یاخی دەبن، كەس گوێبیستیان نابێت و هیچ كەس ئاگای لێیان نییە.
پێویستە ئەوانە رێكبخرێنەوەو دەسگیرۆیی بكرێن، ئەویش لەڕێی پێدانی شرۆڤەو ئەرگیومێنتی پێویست كە رەنگە نەتوانن بەتەنها خۆیان پێی بگەن یان بیدۆزنەوە. پێویستە ئەو هەستە لەلای خەڵك دروست بێتەوە كە هێشتا لەبواری كاركردن ماوەو هاوكات دەبێت پێیان بوترێت، دەتوانن لەسەر ئاستی خۆیان و لەشار و شاۆچكەكانیاندا، خەبات لەدژی سیستەمی دابەشكردن و دژی گرانی زۆر و دژی ئەو ژەهراویبوونەی بەرهەمی پڕوپاگەندەی فەرمیەو…. هتد، ئەنجامبدەن. لەوپێناوەشدا گرنگ نییە ئایدیۆلۆژیایەك لە ئایدیۆلۆژیاكان بەسەردا بسەپێنرێت، بەڵكو پێویستە سازبدرێن و تەیاربكرێن. تەیاركردنیان نابێت هەرتەنها لەڕێی ئاشناكردنیان بێت بە كێشەكانیان، ئاخر نیشاندانی كێشەكان بەبێ ئاماژەكردن بۆ ئەوئاقارەی دەشێت چارەسەربێت بۆی، بۆخۆی جۆرە بەشداریكردنێكە لە ناسیاسیبوونی ئەواندا.
دەبێت میدیا بەسەر كار و پراكسیسدا بكرێتەوە. ئاخر ناوی چەپ لە رابردوودا بریتی بوو لە (پارتی بزاوت، نەك پارتی شیكردنەوە و لێكدانەوە). هاوكات پێویستە (بەبێ ئەوەی هەڵخلیسكێنیە ناو دوالیزمەییەوە)، زیاتر سەختگیر بین و نەرمی نەنوێنین. لەراستیدا هەموو هەڵوێست نواندنێكی چەپڕەوانە لە دواجاردا هەڵوێستێكە مایەی سكاندال و ئابڕوچوونە، ئەویش بەو رادەیەی كە پێچەوانە دێتەوەو ناگونجێت لەگەڵ ئەو هەوڵانەی بە خەرج دەدرێت، تا بیركردنەوەی تەواوی كۆمەڵگە وەك خۆی بمێنێتەوە.
ئەمە بەو مانایە نایەت كە پێویستە هەوڵ بۆ وروژاندن و گۆبەن نانەوە بدەین، چونكە لە بنەڕەتدا ئەوە كارێكی نابەجێیەو كەڵكی نییە، بەڵام نابێت سڵیشی لێبكەینەوە. گەر ئەو هەڵوێستەی وەرگیرابوو راست و دروست بوو، قەیدی ناكات گەر سكانداڵێك وەك ئاماژەیەك و وەك نیشانەیەكی سروشتی خۆڕسك بۆ ئینتیمابوون بۆ چەپ، هاوشانی بێت. ماڵوێرانیەكە لەوەدایە زۆرێكی زۆر لە چەپڕەوان، خەون بەوەوە دەبینن كە راستڕەوەكان دانیان پێدابنێن. ئاخر ئەوانە دڵنیانابن تا یەكێك لە بەرەی راستڕەوەكان، پێیان نەڵێن: (باشە، تۆ سەر بە چەپی، بەڵام كەسێكی باشیت!). بەوجۆرە هەندێكیان – بۆنموونە – سۆسیالیستین، وەلێ لەهەمان كاتدا نیشتمان پەروەریشن(6). ئەوە وادەكات مەزەندەبكەن كەهەر بەراستی تۆتالیتارن. بەرەنجامی هەموو ئەوە، هەبووتی چەپێكە دەیەوێت لە هەڵوێستی راست حاڵی بێت، بەو ئومێدەی وەك خۆی مامەڵەی لەتەكدا بكات، ئەوەش بە بۆچوونی من فێڵ و لەخشتە بردنە.
هەرچی پەیوەندی بەخودی خۆمەوە هەیە، ئەوا سەرزەنشتی خۆم دەكەم، لەبەرئەوەی لەبەرهەمەكانمدا زیاد لەپێویست رێزی دیگۆلم گرتووە. پێویست بوو ئەوە لەبەرچاونەگرم، هەر لەبەرئەوەی زۆرێك لە فەرەنسیەكان بەچاوی رێزەوە سەیری دەكەن و بەوجۆرە رێزی لێنەنێم. دەبوو بەئاشكرا پەلاماری بدەم، بەو پێیەی كارەكتەرێكی بەد و خراپە.
*سەروەختێك خەڵاتی نۆبڵت رەتكردەوە، كاردانەوەی میدیا جۆراوجۆر بوو. ئایا ئەوەت بەلاوە سەیربوو؟
– هەندێكیان مایەی پێكەنین بوون، لەبەرئەوەی شتگەلێكیان دابووە پاڵم بەئەقڵدا نەدەچوو. بۆچی ئەو خەڵاتەم رەتكردەوە؟ لەبەرئەوەی پێموایە ماوەیەكە بۆتە خاوەن رەنگ و بۆیەكی سیاسی. گەر بە خەڵاتی نۆبڵ رازی بوومایە – تەنانەت گەر وتارێكی بێپێزیشم لە ستۆكهۆڵم پێشكەش بكردابایە كە ئەوەش بۆخۆی كارێكی شیاو و لۆژیكی نەدەبوو -، ئەوا لێیان دەگەڕام بەرەو لای خۆیان پەلكێشم بكەن. بەڵام گەر بهاتبایە ئەندامی پارتێك بوومایە (بۆ نمونە پارتی كۆمۆنیست)، ئەوا هەڵوێستەكە جیاواز دەبوو. لەوحاڵەتەدا خەڵاتەكە دەدرایە حیزبەكەم، گەر بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بوایە. بەهەرحاڵ لەو كاتەشدا هەر خزمەتی بەپارتەكە دەكردو هیچی تر. بەڵام كاتێك مەسەلەكە بە تاكە كەسێكەوە پەیوەست دەبێت، تەنانەت گەر خاوەن بیروبۆچوونی پەڕگیریش بێت، ئەوا بەناچاری بەرەو لای خۆیان پەلكێشی دەكەنەوە. چی لەوە ئاسانتر دەبوو بڵێن: (دواجار ئەو یەكێكە لە ئێمە) و منیش نەمدەتوانی ئەوە قبوڵ بكەم.
زۆربەی رۆژنامەكان پێیانوابوو، من لەبەر هۆكاری شەخسی خەڵاتەكەم رەتكردۆتەوە، یەك لەو هۆكارانە ئەوەیە بێتاقەت بووم لەوەی كامۆ بەر لە من خەڵاتەكەی پێدراوە… یان ترسی ئەوەم هەبووە ئیرەیی سیمۆن دی بۆڤوار بخوات، یاخود لە باشترین حاڵەتدا رۆحێكی خۆبەزلزانم هەیەو شكۆ و لوتبەرزیەكەم، هەموو جۆرەكانی رێزلێنان رەتدەكاتەوە. وەڵامی من بۆ ئەوانە، لەوپەڕی سادەیی و خاكەڕایدا بوو: (گەر حكومەتێكی بەرەی میللیمان هەبووایە، وەك ئەوەی هیواخوازی بووم و گەر ئەو حكومەتە بەپێدانی خەڵاتێك رێزی لێبنامایە، ئەوا بە دڵفراوانی و بەخۆشیەوە، پەسەندم دەكرد. من لەوانە نیم پێیان وایە دەبێت نووسەران خۆیان بە دوورەپەرێز بگرن، نەخێر بە پێچەوانەوە ، بەڵام ناشبێت گوێ بەهیچ نەدەن، تا تێدەكەون).
لەم مەسەلەیەدا ئەوەی زۆر روگیری كردم، نامەی هەژاران بوو. لە روانگەی مندا هەژاران ئەو كەسانەن پارەیان پێنییە، وەلێ بەقەد پێویست گومڕا و سەرلێشێواو كراون، تا بەم جیهانە وەك چۆن هەیە رازی ببن. ئەوانە خەڵكانێكی زۆرن و نامەی زۆر دڵتەزێنیان بۆ نووسیبووم: (ئەو پارەیەی رەتیدەكەیتەوە، بیدە بە من). لەڕاستیدا ئەوەی ئەو هەراو ناڕەزاییەی نایەوە ئەوەبوو، ئەو پارەیە خەرج نەكرا. سەروەختێك مۆریاك لەدەفتەری بیرەوەریەكانیدا دەنووسێت (7): (من لەنۆژەنكردنەوەی گەرماو و دیواری باخچەكەمدا بەكارم هێنا)، ئەوا ئاماژەیە بۆ ژیری و بۆ گڵاوی، چونكە باش دەزانێت بەوكارەی نە ئابڕووی دەچێت و نە ناڕەزایش دروست دەبێت. بەڵام گەر بهاتبایە ئەو پارەیەی دابەشكردایە، ئەوا هەستی چەند كەسێكی بریندار دەكرد. ئاخر رەتكردنەوەی پارەی ئەو خەڵاتە، شتێكە بەئەقڵدا ناچێت. رۆژنامەنووسێكی ئەمریكی نووسیبووی: (گەر سەد دۆلارم بدەنێ و وەرینەگرم، ئەوا مرۆڤ نیم). هاوكات بۆچوونێكی دیكە هەیەو دەڵێت: (نووسەر شایەنی ئەو پارەیە نییەو رەوا نییە پێیبدرێت). ئاخر نووسەر كەسێكی جێ گومانە. كەسێكە كارناكات و پارەی دەستدەكەوێت. رەنگە گەر بشیەوێت، ئەوا پادشای سوید بۆ خۆی پێشوازی لێبكات. ئەوەش بۆخۆی مایەی ئابڕوچوونە و هەست برینداركەرە. بەڵام گەر بێتو ئەو پارەیەی پێبدرێت كە شایستەی نییە، ئەوەش هەر بە ئاسانی تێناپەڕێت. خەڵك و خوا پێیان وایە ئاساییە خاوەن بانكێك پارەی هەبێت و نەیدات بە كەس، بەڵام نووسەرێك پارە رەتبكاتەوە، ئەوە شتێكە بەئەقڵدا ناچێت.
ئەم جیهانە جیهانی پارەیە، پەیوەندیش لەگەڵ پارەدا بەردەوام ساختە و درۆزنە پەیوەندییە. من بیست و شەش ملیۆن رەتدەكەمەوە(8) و بۆ ئەوەش سەركۆنە دەكرێم، كەچی لەهەمان كاتدا پێم دەڵێن: (كتێبەكانم رەواجی زیاتریان دەبێت و زۆرتر دەفرۆشرێن، چونكە خەڵكانێك هەن دەڵێن: ئەم دەبەنگە كێیە، تف لەبڕە پارەیەكی وادەكات؟). كەوابێ رەتكردنەوەی خەڵاتەكە، وادەكات پارەداربم. ئەوەش مەعقول نییە، بەڵام چی بكەم و چیم لەدەست دێت. ئایرۆنیەت و پارادۆكسەكە لەوەدایە، من بە رەتكردنەوەی خەڵاتەكە هیچم نەكرد، بەڵام گەر قبوڵم بكردایە شتێكم ئەنجامدەدا، رێگەم بە دەسەڵات دەدا وەرمبگرێتەوە و بمگەڕێنێتەوە لای خۆی.
پەراوێزەكان:
– گفتوگۆی یەكەم:
- 1. دوو كرێكاری ئانارشیستی ئیتاڵی بوون. لە سەروەختی جەنگی یەكەمی جیهانیدا كۆچ دەكەن بۆ وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. تۆمەتی دزیكردن و كوشتن دەدرێتە پاڵیان و لەپای ئەوەشدا، بڕیاری لەسێدارەدانیان بەسەردا جێبەجێدەكرێت. ئەگەرچی بەڵگەی حاشاهەڵنەگر پێشكەشی دادگا كرا كە بێتاوانی هەردووكیان دەسەلمێنێ و سەرباری ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هەڵمەتێكی پشتگیری دەستیپێكرد، بەڵام دادگا هەر سووربوو لەسەر بڕیارەكەی و لەسێدارە دران.
- 2. دوو ئەمریكی پێشكەوتوخواز بوون، ماكارتیزم تۆمەتباریان دەكات بەوەی نهێنی بۆمبی ئەتۆمیان داوەتە یەكیەتی سۆڤیەت، بڕیاری لەسێدارەدانیان بەسەردا جێبەجێكرا.
- 3. ئەم رستەیە بەهۆی سارتەرەوە بەنێوبانگ بوو. رستەكە لە دەسپێكی كتێبی (عەدەن، دوورگەی عەرەب) دا هاتووە كە لە نووسنی پۆل نیزانە.
- 4. لە دەیەی رابردوودا هەندێ لە بیریارە بۆرژواكان خۆیان بە سەركۆنەكردنی ئایدۆلۆژیاوە گرتووە، ئەویش بەبیانووی ئەوەی كە زانست دەستبەرداری بووە. هەندێ لە ماركسیستە دۆگماتیستەكانیش هاوڕابوون لەگەڵیاندا، نموونەكانیان وەك لوی ئاڵتۆسێر.. كە ئایدۆلۆژیا وەك قۆناغێكی پێش مێژووی زانست سەیردەكات و بەوپێیەش رەتیدەكاتەوە ماركسیزم ئایدیۆلۆژیا بێت.
- 5. گاستۆن دۆڤێر: كاندیدی پارتی سۆسیالیستی فەرەنسی هەلپەرست، بۆ سەرۆك كۆماری.
- 6. بیرمان نەچێت سارتەر لەژێر سایەی دەوڵەتێكی ئیمپریالیدا – فەرەنسا – قسەدەكات، نیشتمانپەروەریش لەسا و پەنای ئیمپریالیزمدا شۆڤێنیزمە.
- 7. پەڕاوی بیرەوەریەكانی فرانسوا مۆریاك، گۆشەیەكی هەفتانەبوو كە مۆریاك لە گۆڤاری (ئێكسپرێس)ی فەرەنسیدا دەینووسی.
- 8. بیست و شەش ملیۆن بە فرەنكی كۆنی فەرەنسی، كە ئەوە بەهای خەڵاتی نۆبڵە.
