نووسینی: ڕابەر تەڵعەت
تێگەیشتن لە دەوڵەت وەک باوک، یان بوونی دەوڵەتی (پاتریارکیی) باوکسالاریی؛ ئاماژەیە بۆ پەیوەندییەکی نەریتیی و زۆرجار پلەبەندی (هیرارکیی) لەنێوان دەوڵەت و کۆمەڵگادا. سروشتی پەیوەندی باوکسالاریی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا ئەوەیە؛ دەسەڵاتی سیاسی (دەوڵەت) وەک باوك دەڕوانێتە بەرپرسیارێتیەکانی سەرشانی خۆی لە دابینکردنی پێداویستی و پاراستنی هاوڵاتیەکانیدا؛ لەبەرامبەریشدا چاوەڕوانی لە هاوڵاتی هەیە کە بە چاوی ڕێز و گوێڕایەڵییەوە بۆی بڕوانێت!
ئەو فەلسەفە سیاسەی دەوڵەتی لەسەر دامەزراوە لە زۆرێک لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، وەک دەسەڵاتێکی رەهای وڵامدەرەوەی پێداویستیەکانی خەڵک سەیری حکومەت دەکات. تاک، خێزان و هاوڵاتی بۆ دابینکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک پەروەردە، چاودێری تەندروستی و کۆمەڵایەتی، تا دەگات بە بابەتی وەک هاوسەرگیریی، زەوی و شوقە، قەرزی خانووبەرە و میرات، چاویان لە دەستی حکومەتە. ئەمەش وایکردووە خەڵک بەشێوەیەکی پاسیڤ وابەستە بن بە حکومەتەکانیانەوە، کۆمەڵگاکان حکومەت بە تاکە پارێزەر و دابینکەریی ژیان و پێداویستیەکانیان بزانن، ئەمەش چاوەڕوانیەکانی هەردوو لا (حکومەت و خەڵک) بەرامبەر بە یەکتر بەرز دەکاتەوە، ئەنجامی ئەو چاوەڕوانیانەش، زۆرتر لە پەیوەندییەکی باوکانەی بەخشین و گوێڕایەڵیدا خۆی دەبینێتەوە. ئەو پەیوەندییە باوکایەتیەی لەنێوان دەوڵەت و کۆمەڵگادا دروست دەبێ، زۆرجار دەبێتە هۆی بەرتەسککردنەوەی ئازادی و مافەکانی تاکەکەس. بەرپرسیارێتی ماددی دەوڵەت لەبەرامبەر دابینکردنی پێداویستی ماددی هاوڵاتیەکانی و خزمەتگوزارییەکان، دەگوازرێتەوە بۆ خاوەندارێتی دەوڵەت لە ئازادییەکان و رەفتار و بیرکردنەوەکانی تاکەکەس.
قوڵبوونەوەی قەیرانە ئابووری و ماڵیەکان لەسەر ئاستی جیهان و ناوچەکەدا، گرفت بۆ سیستەمی باوکسالاریی دەوڵەت دروست دەکات. لاوازبوونی توانایی ئابووری دەوڵەتان و حکومەتەکانیان وادەکات وەک جاران دەستیان بەسەرچاوەکان نەگات، نەتوانن وەک پێویست وڵامدەرەوەی داخوازییەکانی خەڵک بن. رۆڵی دەوڵەت لە پاراستنی ئاسایشی ژیان و داهاتی خەڵک پاشەکشە بکات. لەلایەکی تریشەوە پەرەسەندنی میدیا و کرانەوەی فەزای زانیاریی و گەشەکردنی پڕۆسەی مۆدێرنیزاسیۆنی کۆمەڵگاکان، دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی بانگەوازی زیاتر بۆ ئازادی و مافە تاکەکەسییەکان و دوورکەوتنەوە لە پەیوەندی باوکایەتی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا.
پەیوەندیی پاتریارکی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە کۆمەڵێک بەستێندا دەکرێ خوێندنەوەی بۆ بکرێ؛ لەوانە:
یەکەم/ هەستکردن بە سەقامگیری و ئاسایش: پەیوەندی باوکایەتی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا، دەتوانێت هەستکردن بە ئاسایش و سەقامگیری بۆ هاووڵاتیان دابین بکات، بەو پێیەی بۆ خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و پاراستنیان پشت بە حکومەت دەبەستن. لێکەوتەی ئەمەش؛ ئەرکی سەرشانی حکومەت قورس دەکات، مەودای سەرهەڵدانی ناڕەزایی فراوان دەکات و وڵامدانەوەی حکومەت بۆ ناڕەزایەتیەکان توندوتیژ دەبێ و مەودای ئازادی بەرتەسک دەبێتەوە.
دووەم/ دامەزراوە بەهێزەکانی دەوڵەت: پەیوەندی باوکسالاری نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا دەتوانێت ببێتە هۆی دروستبوونی دامەزراوەی بەهێزی دەوڵەتی کە توانای دابینکردنی پێداویستییەکانی هاووڵاتیانی هەبێت. ئەمەش لەسەر حسابی لاوازبوونی کۆمەڵگا روودەدات، چونکە سەرچاوەکان لە دەستی دەوڵەت کۆدەبنەوە. دەوڵەت دەبێتە خاوەنی کاش و سەرچاوەی بەخشینەوەی سامان.
سێهەم/ هاوبەستەیی کۆمەڵایەتی: پەیوەندی باوکایەتی نێوان دەوڵەت و خەڵک، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ بەرەوپێشبردنی یەکگرتوویی و هاوبەستەیی کۆمەڵایەتی و هەستکردن بە ناسنامەی هاوبەش، بەو پێیەی هاوڵاتیان چاویان لە سەرچاوەکانی دەستی دەوڵەتە وەک هێزێکی یەکگرتوو. بەڵام ئەم لایەنە بە لەرزۆکی دەمێنێتەوە؛ چونکە هەموو بومەلەرزەیەکی ئابووری و پاشەکشەی سەرچاوەکانی داهات، دەبێتە هێزێکی پێچەوانە بۆ تێکدانی ئەو یەکگرتووییە و نەمانی متمانەی هاوڵاتی بە حکومەتەکەی. بەتایبەت کاتێک کۆمەڵگای مەدەنی لاوازە، پاشەکشەی دەوڵەت، دەبێتە هۆی روودانی ئاژاوە، سەرهەڵدانی هێزە تەقلیدی و کۆنسێرڤاتیڤەکان، بۆ ئەوەی دەست بەسەر فەزای گشتیدا بگرن.
چوارەم/ گەندەڵی: لە زۆر حاڵەتدا پەیوەندی باوکایەتی لە سیستەمی سیاسیدا دەتوانێت ببێتە هۆی گەندەڵی، چونکە بەرپرسانی حکومەت لەوانەیە دامودەزگاکان و دەسەڵاتی خۆیان خراپ بەکاربهێنن بۆ ئەوەی سوود بە خۆیان و خێزانەکانیان بگەیەنن.
پێنجەم/ بەشداری سیاسی سنووردار: سیستەمی پاتریارکی بۆی هەیە بەشداری سیاسی و گەشەپێدانی کۆمەڵگای مەدەنی سنووردار بکات، هاوڵاتیان لە سێبەری زەبەلاحی دەوڵەتدا، هیچ دامودەزگایەکی دیکەی ئەوتۆ نابینن کە توانایی گەشەپێدان و گۆڕانکاریی هەبێت.
شەشەم/ چەقبەستوویی ئابووری: پەیوەندی باوکایەتی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا، دەبێتەهۆی چەقبەستوویی ئابووری، چونکە هاووڵاتیان بۆ پشتیوانی ئابووری زۆر پشت بە حکومەت دەبەستن. زۆرینەی خەڵک دەبن بە کلیانت و موچەخۆری حکومەت، بۆیە کارکردن، کارگێڕی و داهێنان، گەشەپێدانی ئابووری لاواز دەبێ.
دەرئەنجامەکانی پەیوەندیی باوکسالاریی یاخود پاتریارکی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، تیاشیاندا عێراق؛ ئاڵۆزن و وابەستەن بە کۆمەڵێک هۆکارەوە، لەوانەش دۆخی ژیۆپۆلەتیک و هەڵکەوتەی سیاسی و ئابوری وڵاتەکان. لە کاتێکدا پەیوەندییەکە دەتوانێت هەستکردن بە ئاسایش و سەقامگیری تاماوەیەکی دیاریکراو بۆ هاوڵاتی دابین بکات، بەڵام ئەنجامەکەی بۆسەر کۆمەڵگا و دەوڵەت ترسناکە، چونکە دەبێتە هۆی بەرتەسککردنەوەی مەودای ئازادی و مافەکانی مرۆڤ و مافی تاکەکەس، تەشەنەکردنی گەندەڵی و پاشەکشەی بەشداریی سیاسی و لاوازبوونی کۆمەڵگای مەدەنی.
