نووسینی: ڕابەر تەڵعەت
سوپای مەهدی وەک میلیشیای ڕەوتی سەدر و رێکخراوی بەدری سەر بە ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی؛ لە عێراقی دوای ٢٠٠٣ دا بە پلەی یەکەم بەرپرسیارن لە چەسپاندنی باڵی سەربازی و چەکداری شیعە کە لە دەرەوەی دامەزراوە دەستورییەکانی دەوڵەت کار دەکات. بەرگریی پیرۆز لە مەرجەعیەتی باڵا کە لەناو شیعەدا دەسەڵاتێکی ئاینی باڵای هەیە، هەمیشە یەکێک بووە لە پاساوەکانی پاراستن و مانەوەی چەکی میلیشیا لە دەرەوەی دەوڵەت.
سوپای مەهدی وەک باڵی چەکداری رەوتی سەدر؛ لە مێژووی کورتی دروستبوونی خۆیدا دوای ڕووخانی بەعس، بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر بەشداریی لە پاکتاوکردن و هەڵگیرسانی شەڕی مەزهەبیدا کرد. زۆر بەتوندی ڕووبەڕووی پارت و کوتلە و سیاسییە شیعییەکانی مەنفا بۆوە؛ ئەوانەی دوای ٢٠٠٣ گەڕانەوە بۆ عێراق. دواتر بووە بەشێک لە چەکی بەرگریکار دژی داگیرکاریی و توانی زۆرێک لە توندڕەوە سوننەکانیش بهێنێتە سەنگەری خۆی و لە شەڕەکانی فەلوجەدا ٢٠٠٤ بەشداریی کاریگەریی هەبوو.
فەتوای ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ دا بۆ پێکهێنانی (حەشدی شەعبی) بە مەبەستی ڕووبەرووبونەوەی داعش، بووە خاڵ وەرچەرخان لە ڕەوتی ڕووداوەکانی عێراقدا. دروستبوونی باڵی سەربازی بەتایبەت لەناو هێز و کوتلە شیعییەکاندا، بوو بە بانگەوازێکی پیرۆز بۆ بەرگریی لە (مەزهەب، مەرجەعیەت و نیشتمان). لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨ ی پەرلەمانی عێراقیشدا؛ خاڵی جیاکەرەوە ئەوە بوو کە لۆژیکی میلیشیا و چەک چووە ناو پەرلەمان و هەڵبژاردن و بەڕێوەبردنی دەوڵەت. دوای ٨ ساڵ بەسەر دروسبوونی حەشدی شەعبیدا؛ رووداوەکانی ئێستای عێراق ئاماژەن بۆ پاشەکشەی لۆژیکی دەوڵەت بەرامبەر بە لۆژیکی میلیشیا. پێکدادانەکان ڕوو دەدەن و بەردەوامیش دەبن، چونکە پەیوەندی نێوان دەوڵەت و میلیشیا بریتیە لە هاوکێشەی زیرۆ-سام، یان دەبێ دەوڵەت و دامودەزگاکانی ڕۆڵیان هەبێ یان میلیشیا!
لە ئاستی فەرمیدا، زۆربەی سەرکردەکانی ناو ماڵی شیعە بانگەشە بۆ ئاشتەوایی نیشتیمانی و یەکڕیزی دەکەن، بەڵام لەواقیعدا ئامانجی هێزەکان دژایەتی و لاوزکردنی یەکترە و شەڕە لەسەر بەدەستهێنانی پێگەی سەرکردایەتیکردنی ڕەوتی شیعە لە عێراقدا. ئێستا کە ئیتر دەوڵەت لاوازە و بە پراکتیکیش دەرکەوت کە هەڵبژاردنەکان ناتوانن نەخشەی سیاسی بگۆڕن و دەستکاری بەرژەوەندی هێزەکان بکەن، لۆژیکی میلیشیا و چەک، بەکارهێنانی هێز دەبێتە جێگرەوەی یەکلایکردنەوەی ناکۆکییەکان، شەڕی ناوخۆ دەبێتە ئەنجامی ئەو پڕۆسەیە.
باڵادەستی لۆژیکی میلیشیا لە ئێستادا ڕێگرە لە بەردەم هەموو پڕۆژەیەکی ئاشتەوایی و دەستوریدا. ئەگەر ئاشتیش بەرقەرار بێت، بۆ ماوەیەکی کاتی دەبێت و پشکۆی شەڕ خامۆش ناکات. لۆژیکی میلیشیا لۆژیکی بەرگریی پیرۆزە و لەسەر بنەمای تۆڵەسەندنەوە دامەزراوە، بۆیە ناتوانێ شانبەشانی پڕۆژەیەکی نیشتمانی لەسەر بنەمای دەستوریی و باڵادەستی ڕۆڵی یاسا خۆی ڕابگرێ.
ئەنجام: ئامادەیی دامودەزگای ئەمنی و سوپای نیشتمانی دەوڵەت پێویستە بۆ کۆنترۆڵکردنی شەقام و ناوبژیوانیکردنی هێزە میلیشیاییەکان؛ تا ئێستا ئەو ئەگەرە لاوازە و گومان لەو تواناییەی دەوڵەت هەیە. دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق دەستپێشخەر بێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دروستکردنی حکومەتی ڕزگاریی نیشتمانی، تا کاتی ڕیفۆرمی دەستووریی و دەرکردنی یاسایەکی تازە بۆ هەڵبژاردنەکان و پاشان ئەنجامدانی هەڵبژاردن، کە ئەمە خواستی سەدرییەکانە تا ئێستا، بەڵام دادگا وەڵام ناداتەوە. سیناریۆ و ئەگەری سێهەم، بەردەوامبوونی پشێویەکانە، لە بەغدا و هەندێک لە شارەکانی باشور پێکدادانە سەربازییەکان توندوتیژی زیاتر بەخۆیانەوە دەبینن، شەڕێکی ناوخۆیی ڕانەگەیەنراوە کە هیچ یەکێک لە لایەنەکان بە سەدرییەکانیشەوە بەڕەسمی خاوەندارێتی ناکەن، بۆیە ئەگەری دامرکانەوەی زۆرە، بەڵام بەبێ پێشکەشکردنی ڕوئیایەکی هاوبەش بۆ چارەسەرکردن، لەپاڵ ڕۆڵی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیشدا، ئەستەمە پشکۆی ئاگرەکە بە تەواوی خامۆش بکرێتەوە، هەموو کات ئامادە دەبێ بۆ تەقینەوە و پەرەسەندن.
