رامیار ئەحمەد/ لەندەن
دەما د هەر کۆنجەکا وارێ مندا شەمالکەک ڕوشەنگەریێ گەش ببیت، تاریکیخوازەک ژ کەڤلێ خوە دەردکەڤیت و تارماییا خوە بسەردا، د پۆشیت. هەڵبەتە، شەمالکا ڕۆشەنگەریێ، یا دبن ڕۆشنایا چریسکێن گەشەکرنا عەقلێ ژنێدا، دبەرامبەردا تارماییا نێرسالاریێ، دناڤ جڤاکێ مەدا ئاستەنگەک گەلەک مەزنە و هەردەم پێشڤەچوونێن عەقلانی رەتدکەت، ئەڤ هەلوێستەژی بەرهەمێ فەلسەفەکا لاهوتییە، کو لسەر ئەساسێ دڕندایەتیێ دژی مرۆڤایەتی و عەقلانیەتێ هاتیە ئاڤاکرن. نێرسالاریێ، پێل دویڤ پێلێ، ڕەوشەنبیرێن تۆندڕەو یێت بەرهەم ئیناین، هەڵبەتە کەرب و کینا وان د ئاراستەی ژنێدا ناهێتە وێناکرن، ئەوان گۆمانا ل هەمی جۆلە و راوەستان و نەرم و نیانا ژنێ هەی.
د کەسایەتی و دونیا-بینینیا نێرسالاریێدا، سەخمەراتی غەریزێ، پێکەنینا ژنێ حەلالە و ئێخسیرا وێ غەریزێیە. لێ گرنژینا ژنێ، دناڤ جڤاکیدا، نە تنێ شەرم و هەتکبەرییە، بەلکو بێئەندازە ب مەترسیداری وێنادکەن، تا وی ڕاددەی کو ئیماندارێن سادە وساکار، هەروەها ئەکتیڤڤانێن د ناڤ جڤاکییدا ب گۆنەهبار نیشان د دەن. هاوارا وان د هەمی گۆتار وبانگەوازێن واندا، وێ چەندێ دەردخەن؛ کو ژن خراپەیە، ژن بەلایە – فەنابوونە- ژن دوماهیا دونیایێ یە!!!! هەڵبەتە، هێشتا ڤێ نۆخبا ئۆسولیا تاریکخواز، چ جوورە لێگەرین و دویڤچوون ئەنجامنەداینە، کو بزانن ژن چەوا چاکەیە، ژن چەوا پەروەردە و چرایە، کا ژن جەوا مودێرنیزمە و چەوا کانیا دلوڤانیێ یە، ئەوان هێشتا سەرێ خوە هلنەدایە و پرس نەکریە، کا بۆچی دناڤ هەر جڤاکەک ئازاد و پێشکەفتیدا، ژنا ئازاد – سەرەتایا ئازادیا جڤاکینیێ یە، وە ئازادیا وێ بوویە دەستپێکا بەرپاکرنا خوەشگۆزەرانیەکا بەرفرە‌ه و هەمەڕەنگ و هەمەلایەنە بۆ هەر تاکەکی دناڤا جڤاکێن ئارام و سەربەستدا.
ئەو ڕەوشەنبیرێن، خوە ل پشت پەردا نوخبا مەلا و قەشە و رەهبەرێن ئۆلیدا د ڤەدشێرن و بێ شەرمنانە پرسیارا هندی دکەن ” ئایا ژنێ عەقل و روح هەنە؟ بەرسڤا وان ئەوە، هەمی جڤاکێن ئازاد و سەربەست بەرهەمێ ئازادی و سەربەستیا روح و عەقلێ ژنێ نە، بەرهەمێ ئازادی و سەربەستیا لەنج و لاریا ژنێ نە، بەرهەمێ نازکی و جوانیا عەقلێ وێ نە. بەس وەک رۆژا ڕوناک ئاشکرایە، کا بۆچی ژن، هەرتم کەفتییە بەر هێڕش و تارمایا ڤان کەڤنە پەرستان، ئەو بێ ئەگەر هندە دژی جولەیێن هزری یێن ژنێ نە دەرکەفتینە. حەقێ وانە ژ ژنێ بترسن، چونکی ئەو باش دزانن دوماهیا وان، قرکرنا عەقلێ وان، بنبڕکرنا وێ تارمایا ئەو بسەر جڤاکێ مەدا دبارینن، یێت دەستێ ژنێ دا. ئەڤ کەڤنە-ئەقل-پەرستیێت هەنێ، دێ بنە ئێخسیرێت عەقل و جوانی و نازکی و دلوڤانیا دلێ دایکان و پەرۆشیا خوشک و هەلگرێن ئازادیا ژنان. هەر جڤاکەک بڤێت ئازادیا هزری و خۆشگۆزەرانی و دادپەروەریا کومەڵایەتی بەرقەرار ببیت پێدڤییە قەدەرا عەقلگەراییا بووگەنا شێخ و مەلا و بەگو ئاغا و رەهبەران دیارکەت و ژناڤبەت.
ئەگەر د چەند چەرخ و کاتاندا، عەقلێ نێرسالاریێ چەند پێشکەفتن خوە پەرست بخوەڤە دیتبن، لێ نەشیایە خوە ژ کارتێکرنا عەقلێ کەڤنە پەرستێن شێخ و ئاغا و بەگ و قەشە و مەلا یان رزگاربکەت، لێ چ گۆمان تێدا نینە، کو ژنا مێشک ڤەکری و ئازاد، دێ شێت ڤی کەلتورێ ژینگە-دوژمن ب ڕ‌ه و ڕیشالڤە ژ ناڤمە راکەت. کاروانێ ژناڤبرنا ڤی جورە عەقلێ بسەرڤەچوویی – یێ دەست پێکری. هێدی هێدی ژن ماموستایە، پزیشکە، یاسا دانەرە، پارێزەرە، هەم شەرڤان و هەم بەرەڤان و سیمبۆلا ئازادیێ یە. هێدی هێدی یا پورتێ عەقلێ نێرسالاریێ دهەرشینیت، هێزا وێ یا خورتر دبیت، ئەو هێزا هێشتا بەگ و ئاغا و مە لایێت مە، مەودایێ وێ نەدیتی و هەرگیز هزرژی تێدا نەکری. ئەو شیانێن رەنگین و جوان و ڕوندک-رێژ و سەرسورهێنەرێن ژن د ناڤ جڤاکێ مەدا – دا دچینیت، هێدی هێدی دێ بەربنە گیانێ ڤان کەڤنە پەرستان. دبیت ئەو رۆژە نەیا دوور بیت، رۆژا عەقلێ نێرسالاریێ دهەلوەریت و هەمی بەرەڤانێن خوە ژ دەست دەت و دمینتە بێ خوەدان، هەم عەشیرەت دمینتە بێ ئاغا و بەگێن خوە، هەم کەڤنە پەرست دێ میننە بێ مەلا و قەشە یێن خوە. ئەڤە هەمی دێ بنە ئێخسیرێت عەدالەتا بەرهەمێ ڕەوشەنگەریا وی جڤاکی، ئەو جڤاکێ ژن تێدا ئازاد و سەربەست خوە دبینیت. هەلبەتە، دادپەروەری و یەکسانیا جڤاکێ ئازاد، نانێریتە رەگەز و رەنگ و پلە و پایێ چ تاکەکی، نانێریتە عەشیرەت و حزب و مەلبەند و لەقێن تاکە کەسا.
چێدبیت ل سەر ڤێ گۆتارێ، هندەک ژ خوەدان عەقلێ نێرسالریێ بێزارببن، ئەز پر ژ دل دخازم وان بێزاربکم، دبێژمە وان توڕەببن و ژ کەڤلێ خوە دەرکەڤن، موویێت سەرێ خوە قژ بکن، د تارمیا عەقلێ خوەدا هندا ببن، چونکی، هەرچەندە ژمارەک کێمن، لێ ژنا جڤاکێ مە، هێدی هێدی یا رێکا خوە د جڤاکی دا گەش دکەت و تارمایێ روناک دکەت، دێر دێر یا دچێتە د دیروکێ دا. ئێدی هەم ژن و هەم کەمایەتیەکا ڕەوشەنبیران، دزانن بێی هشیاربوونا ژنێ جڤاک ناکەڤیتە د کاروانێ شارستانیەتێدا، ئێدی هەست یا بهندێ دهێتە کرن، ئەگەر ژن هەمی ئەرک و بەرپرسیاریێت خوە نەهلگریت، جڤاکی چ خێر تێدا نامینیت، دێ توشی ئیفلیجبوونێ بیت.
ل ڤێرێ تشتێ هەرێ گرنگ ئەوە، ئەم ڕوو بکەینە تەیارێ نێرسالاریێ و بێژینێ؛ ئەو دونیایا دڕندایەتی، بەربارانکرن، کوشتن، دەستەسەرکن و هەتککرنا ژنێ تێدە دبیتە نەریت، ئەو دونیایە ب گەشبوونا عەقلێ ژنێ، دێ ژ گیانێ خوە دەرچیت. چونکی دڕندایەتیا نێرسالاریێ بەرانبەر ژنێ هەمی سنوور یێت بەزاندین. تشتێ دلخوەشکەر ئەوە، کو ژندوستیێ هەنگاڤ هاڤێتینە د قوناغەکا دیدا، ئاراستەیێن دلڤەکەر تێنە ئافڕاندن، ژندوستی مژویلی عەرد هەژینەکێ یە، دبیت ئەو عەرد هەژینە عەقلێ نێرسالاریێ دبنەڕەتدا ب هەژینیت، پانخوازیا تاریکخوازان هێدی هێدی یا ئێکسپایەر دبیت.
ژندوستی، ب واتەیا بەرقەرارکرنا یەکسانیێ، هێدی هێدی یا دبیتە دەستپێکەک کو تاریکخوازێن جڤاکێ مە، ڕەڤ ب ڕەڤ متمانێ د ناڤ خەلکێ خوە دا ژ دەست بدەن، هەلبەتە ئەو متمانە ژ دەستدانە دبیت ئاواتێن مە بکەنە واقیع، ئێدی ئەم خەونا ب ئاواتێن خوەڤە نەبینین، بەلکو د وان ئاواتاندا بژین، ئێدی داخواز نەکەین ونە بێژین “لمە بگەڕن ژ ڤێ خەوێ مە هشیار نەکەن”، ئێدی داخازا نیگارکێشیا وێ خەونێ ناکەین، چونکی ئەڤ ئەتکبەریێن ئەڤرۆ ل پێش چاڤێت مە ڕوو د دەن، دێ کەڤنە داڤێت عەقل و عەقلانیەتێ، دێ کەڤنە داڤێت دادپەروەری و یاسا و ریسایێت جڤاکەک ئازاد. یەکسانی و ئازادی و دادپەروەری و خوەشگۆزەرانی تنێ تێتە دابینکرن دەما ژن ئازاد دبیت و بەشداری د بنیاتنانا جڤاکی د دکەت. ئازادیا ژنێ واتە بەشداریا وێ د بوارێت بنیاتنانا یاسا و ریسا یاندا، واتە بەشداریەکا کاریگەر د چارەنڤیسێ جڤاکی دا، واتە بەشدارەیەکا یەکسان د وێنەکرنا سیاسەت و دەسەلاتێت رێڤەبرنا جڤاکی دا.
